fazy I wojny światowej potwierdza się więc wyraźnie. Nawiązując do drugiej fazy tej wojny, a ściślej do roku 1918, kiedy klęska Niemiec była już w polu widzenia, można skonstatować, że sprawa polska przebija się do kręgu spraw zasadniczych, zajmujących uwagę zwy­ cięskich mocarstw. W latach 1563-1570 Polska i Rosja walczyły ze sobą o Inflanty. Oba państwa korzystały wówczas ze wsparcia sojuszników: Polska – Danii, zaś Rosja – Szwecji. Pod koniec wojny doszło do zmiany sojuszy. Armia Czerwona okupacja sowiecka Paweł Naleźniak. Kresowy Lwów w 1944 r. był – wraz z zachodnim Wołyniem i Wilnem – jednym z trzech miejsc, w których Armia Krajowa najsilniej zaakcentowała swój udział w walkach z Niemcami w ramach akcji „Burza”. Żołnierze AK samodzielnie lub wespół z Armią Czerwoną oczyścili z Odpowiedź: Od roku 1942 na terenie Polski działa Polska Partia Robotniczai jej zbrojne ramię Gwardia Ludowa,przemianowana później na Armię Ludową. 1 stycznia 1944 roku w Warszawie powstaje Krajowa Rada Narodowa ,która była namiastką przyszłego parlamentu. Na jej czele stoi Bolesłw Bierut.Po wkroczeniu Armi Czerwonej na terytorium POLSKA LUBELSKA w 1944 r. – notatka roz. _____ 1. Polska Lubelska – okres od momentu ogłoszenia powstania PKWN 22.07.1944 r. do chwili powstania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN) w 28.06. 1945 r. określa się mianem Polski Lubelskiej. W okresie tym najwyższą władzą była Krajowa Rada Narodowa (KRN), a organem Pod koniec października prezes Prawa i Sprawiedliwości Jarosław Kaczyński pytany był w Olsztynie, w jaki sposób Polska chce wpłynąć na opinię publiczną Niemiec i innych państw w ghjBwY. Morderstwo 28 czerwca 1914 roku arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie doprowadziło do wybuchu wojny. Sprawa polska na początku konfliktu nie była przedmiotem uwagi żadnego z zaborców, ani innych uczestników wojny, jednak po raz pierwszy na tak wielką skalę zaborcy Polski stanęli po dwóch przeciwnych stronach barykady, a ziemie polskie miały stać się areną walki militarnej i politycznej. Liczyli się polscy rekruci zmobilizowani do armii walczących stron. Odezwa wydana do Polaków przez Niemcy i Austro-Węgry była bardzo ogólnikowa. Najdalej idącą deklarację złożył z kolei głównodowodzący rosyjski – Mikołaj Mikołajewicz – który wspomniał o zjednoczeniu wszystkich ziem polskich pod carskim berłem. Słowa te spowodowały wzrost poparcia w Królestwie dla opcji prorosyjskiej i Narodowej Demokracji. Odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza,do Polaków, wydana w Sankt Petersburgu 14 VIII 1914 roku Polacy! Wybiła godzina, w której przekazane Wam marzenie ojców i dziadów Waszych ziścić się może. Przed półtora wiekiem żywe ciało Polski rozszarpano na kawały, ale dusza jej nie umarła. Żyła ona nadzieją, że nadejdzie godzina zmartwychwstania dla Narodu Polskiego i dla pojednania się braterskiego z Wielką Rosją. Wojsko rosyjskie niesie Wam błogą wieść owego pojednania. Niechaj się zatrą granice, rozcinające na części Naród Polski. Niechaj Naród Polski połączy się w jedno ciało pod berłem Cesarza Rosyjskiego. Pod berłem tym odrodzi się Polska, swobodna w swej wierze, języku i samorządzie. Jednego tylko Rosja spodziewa się po Was. Takiego samego poszanowania praw ludów, z którymi związały Was dzieje. Z sercem otwartym, z ręką po bratersku wyciągniętą, kroczy na Wasze spotkanie Wielka Rosja. Wierzy ona, iż nie zardzewiał miecz, który poraził wroga pod Grunwaldem. Od brzegów Oceanu Spokojnego do Mórz Północnych ciągną hufce rosyjskie. Zorza nowego życia dla Was wchodzi. Niech zajaśnieje na tej jutrzni znamię Krzyża, godło męki i zmartwychwstania ludów. Zwierzchni Wódz Naczelny, Jenerał adiutant Mikołaj W listopadzie 1914 endecy utworzyli Komitet Narodowy Polski (KNP) aspirujący do reprezentowania całego narodu wobec Rosji i państw sprzymierzonych. Nie dostał jednak pozwolenia na utworzenie większych polskich oddziałów, dlatego skupił się na działalności społeczno-obywatelskiej. Pod patronatem tej organizacji zaczęto tworzyć w Puławach ochotnicze oddziały zwane Legionem Puławskim. Walczył on od marca 1915 roku na froncie pod Iłżą, w kolejnych miesiącach przeciw ofensywie austriackiej. Po zdziesiątkowaniu w sierpniu połączył się z polskimi ułanami i oddziałami strzeleckimi i wszedł w skład Polskiej Brygady Strzeleckiej, biorąc udział w ofensywie Brusiłowa w lipcu 1916 roku. Z kolei Józef Piłsudski na czele oddziałów strzeleckich – I Kadrowa Kompania - wkroczył 6 sierpnia na Kielecczyznę, nie spotykając się jednak z szerszym poparciem. Rozgoryczone niepowodzeniem władze austriackie zażądały rozwiązania oddziałów lub wcielenia do armii. Nie doszło do tego wskutek pertraktacji i powołania 16 sierpnia 1914 roku w Krakowie Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) - „najwyższej instancji w zakresie wojskowej, skarbowej i politycznej organizacji sił polskich” - która rozpoczęła tworzenie Legionów Polskich (Zachodniego i Wschodniego) u boku armii austriackiej. Oddziały strzeleckie początkowo utworzyły 1. Pułk Piechoty Legionów, a następnie I Brygadę Legionów. Piłsudski publicznie zadeklarował się jako zwolennik trializmu - utworzenia po wojnie państwa austro-węgiersko-polskiego. Po roku Legiony liczyły już trzy brygady i około 25 tysięcy żołnierzy. Na terenach zaboru rosyjskiego utworzono z kolei Polską Organizację Wojskową (POW).Legiony, dzięki męstwu walczących, zasłużyły się w walkach przeciwko Rosji. We wrześniu 1914 roku I Brygada walczyła na terenach Królestwa, w październiku brała udział w nieudanej próbie zdobycia Warszawy. Kolejne miesiące także uczestniczyła w bojach (grudzień 1914 – kilkudniowa bitwa pod Łowczówkiem nad Dunajcem), by w maju 1915 roku wziąć udział w ofensywie wypierającej wojska rosyjskie z terenów Królestwa Polskiego. II Brygada walki toczyła w Karpatach - na Bukowinie i Besarabii - broniąc przełęczy karpackich. Dowodził nią generał Józef Haller. III Brygada brała udział w walkach latem 1915 roku (bitwa pod Jastkowem). Jesienią 1915 roku wszystkie brygady znalazły się na Wołyniu. Latem kolejnego roku toczyły zacięte boje z wojskami rosyjskimi, które uderzyły w ramach ofensywy dowódcy – Brusiłowa (bitwa pod Kostiuchnówką). Sprawa polska zaczęła odgrywać większą rolę po zajęciu przez wojska niemieckie i austriackie terenów zaboru rosyjskiego latem 1915 roku. 1 sierpnia 1915 roku premier Rosji zapowiedział przyznanie Polsce autonomii (własne życie narodowe, kulturalne i ekonomiczne), a w Dumie odbyła się owacja na cześć „rycerskiego, szlachetnego, wiernego” narodu polskiego, zaś 19 sierpnia kanclerz Rzeszy oświadczył, że na terenach wyzwolonych przez wojska cesarskie Polska będzie mogła cieszyć się życiem narodowym. Realnym świadectwem zmiany podejścia do sprawy polskiej było otwarcie w Warszawie polskiego uniwersytetu oraz politechniki w listopadzie 1915 roku, a także zgoda na istnienie polskiego samorządu miejskiego. Piłsudski uzależnił dalszą rozbudowę Legionów Polskich od wyraźnej deklaracji Niemiec i Austrii w sprawie niepodległości państwa polskiego, odmiennego zdania była Naczelny Komitet Narodowy ( Władysław Sikorski, szef Departamentu Wojskowego) pragnący rozbudowywać formacje wojskowe. Dowódca I Brygady wstrzymał werbunek do legionów, a utworzony w grudniu Centralny Komitet Narodowy domagał się utworzenia rządu i powołania wojska polskiego. W lipcu 1916 roku Piłsudski złożył dymisję z kierownictwa I Brygadą. W związku ze zwycięstwem państw centralnych plany Narodowej Demokracji przestały być realne. Roman Dmowski z Rosji wyjechał do Anglii, by tam szukać poparcia dla idei niepodległej Polski. W związku z brakiem nadziei na podpisanie pokoju z Rosją i wyczerpywanie się rekrutów Niemcy zdecydowały się na zagwarantowanie państwu polskiemu niepodległości. 12 sierpnia 1916 roku w Wiedniu podpisano porozumienie mówiące o warunkach odbudowania polskiej państwowości. Nie określono ściśle jego granic, miało być królestwem konstytucyjnym funkcjonującym pod kuratelą Niemiec. Manifest cesarzy – akt 5 listopada – Austrii i Niemiec – proklamujący powstanie Królestwa Polskiego „z ziem wydartych panowaniu rosyjskiemu” został ogłoszony 5 listopada 1916 roku. Proklamacja aktu z dnia 5 listopada 1916 roku Przyjęci niezłomną ufnością w ostateczne zwycięstwo ich broni i życzeniem powodowani, by ziemie polskie, przez waleczne ich wojska ciężkimi ofiarami panowaniu rosyjskiemu wydarte, do szczęśliwej wywieść przyszłości, Jego Cesarska i Królewska Mość, Cesarz Austrii i Apostolski Król Węgier, oraz Jego Cesarska Mość Cesarz Niemiecki, ułożyli się, by z ziem tych utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem. Dokładniejsze oznaczenie granic zastrzega się. Nowe Królestwo znajdzie w łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami rękojmie, potrzebne do swobodnego sił swych rozwoju. We własnej armii nadal żyć będą pełne sławy tradycje wojsk polskich dawniejszych czasów i pamięć walecznych polskich towarzyszy broni we wielkiej obecnej wojnie. Jej organizacja, wykształcenie i kierownictwo uregulowane będą we wspólnym porozumieniu. Sprzymierzeni monarchowie, biorąc należyty wzgląd na ogólne warunki polityczne Europy, jako też na dobro i bezpieczeństwo własnych krajów i ludów, żywią niepłonną nadzieję, że obecnie spełnią się życzenia państwowego i narodowego rozwoju Królestwa Polskiego. Wielkie zaś od zachodu z Królestwem Polskim sąsiadujące mocarstwa z radością ujrzą u swych granic wschodnich wskrzeszenie i rozkwit wolnego, szczęśliwego i własnym narodowym życiem cieszącego się państwa. Z Najwyższego Rozkazu Jego Cesarskiej i Królewskiej Mości, Cesarza Austrii i Apostolskiego Króla Węgier Kuk Jeneralny Gubernator Wojskowy Wywołał on również reakcję naciskanej przez Anglię i Francję Rosji – Mikołaj II w noworocznym rozkazie dla wojska obiecywał „stworzenie Polski wolnej, złożonej z wszystkich trzech części, dotąd rozdzielonych”. Głównym powodem powrotu na arenę międzynarodową sprawy polskiej było to, po której stronie staną Polacy w europejskich zmaganiach. O sprawie polskiej wspomniał także w swoim orędziu do Senatu prezydent Stanów Zjednoczonych – Woodrow Thomas Wilson. 22 stycznia 1917 roku oświadczył, że przedstawiciele obu walczących stron są zgodni co do utworzenia Polski zjednoczonej i niezależnej: „Mężowie stanu wszędzie są zgodni, iż powinna powstać zjednoczona, niezawisła i autonomiczna Polska”. Po deklaracji państw centralnych Piłsudski zaczął silniej naciskać na powołanie polskiego dowództwa podlegającego narodowemu rządowi. W styczniu 1917 roku powołano Tymczasową Radę Stanu, w której skład weszli aktywiści (ugrupowania popierające odbudowę Polski w oparciu o państwa centralne), jednak wciąż władze pruskie nalegały na utworzenie oddziałów podległych niemieckiemu dowództwu. Zapanował impas, a sytuację niezadowolenia dodatkowo podsycało bezrobocie, brak żywności, grabieże obcych wojsk, szerzące się choroby. Nadzieję na zmianę przyniosła abdykacjaMikołaja II w Rosji (15 marca 1917 roku) i przejęcie rządów przez Rząd Tymczasowy (rewolucja lutowa). Z rewolucjonistami utożsamiało się wielu Polaków przebywających w Rosji nie z własnej woli, licząc na wolność dla Rosjan i niepodległość Polski. O ile Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w orędziu do narodu polskiego w pełni poparła prawo Polski do pełnej niepodległości, o tyle Rząd Tymczasowy w odezwie z 30 marca 1917 roku wspominał o zjednoczeniu i niepodległości Polski, ale pod warunkiem sojuszu wojskowego z Rosją i potwierdzeniu tych praw przez przyszły Rządu Tymczasowego Rosji z 29 marca 1917 roku Bracia Polacy. Nadchodzi i dla was chwila zasadniczej decyzji. Wolna Rosja wzywa was do szeregów bojowników o wolność ludów. Po zrzuceniu jarzma naród rosyjski przyznaje bratniemu narodowi polskiemu pełnię prawa określenia swego losu przez swoją własną wolę. Wierny porozumieniom ze Sprzymierzonymi, wierny wspólnemu z nimi planowi walki z wojującym germanizatorem, Rząd Tymczasowy uważa stworzenie niezawisłego państwa, utworzonego ze wszystkich ziem zamieszkanych w większości przez ludność polską, za pewną rękojmię trwałego pokoju w przyszłej odnowionej Europie. Połączone z Rosją wolnym sojuszem wojskowym państwo polskie będzie mocną tamą w stosunku do nacisku mocarstw centralnych na Słowiańszczyznę. Wyzwolony i zjednoczony naród polski sam określi swój ustrój państwowy, wypowiadając swą wolę poprzez Zgromadzenie Konstytucyjne, zwołane w stolicy Polski i wybrane przez głosowanie powszechne (...) Polski Klub Narodowy w związku z deklaracją nowych władz postanowił o tworzeniu armii polskiej (pod zwierzchnictwem powstałego w czerwcu 1917 roku Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego), co jednak, wobec niechęci Rządu Tymczasowego, przebiegało bardzo powoli. Na Białorusi powołano I Korpus Polski w lipcu 1917 roku, a na jesieni kolejne dwa korpusy. Deklaracje o utworzeniu państwa polskiego nowych władz w Rosji pozwoliły aliantom bardziej zaangażować się w sprawę polską. We Francji zaczęła być organizowana armia polska, a werbunek do niej był prowadzony także na terenie Stanów Zjednoczonych. W styczniu 1918 uformowano 1 Pułk Strzelców Polskich we Francji, który walczył na froncie zachodnim. Zwierzchnictwo nad wojskiem polskim przejął utworzony w Lozannie 15 sierpnia 1917 roku Komitet Narodowy Polski kierowany przez Romana Dmowskiego, który wkrótce został uznany przez państwa alianckie za „oficjalną organizację polską”. W kraju, w związku z wybuchem rewolucji, Piłsudski stopniowo zmieniał swoją orientację. Na drodze do niepodległości Polski nie stała już Rosja, ale Niemcy i Austria. Pretekstem do zerwania z państwami centralnymi była odmowa złożenia nowej przysięgi przez legionistów (odmówiła I i III Brygada) na wierność armiom państw centralnych (kryzys przysięgowy). 22 lipca 1917 roku Piłsudskiego aresztowano, a następnie osadzono w Magdeburgu. Legionistów z zaboru rosyjskiego umieszczono w obozach jenieckich, zaś z zaboru austriackiego wcielono do tamtejszej armii i wysłano na front włoski. 12 września 1917 roku dwaj cesarze powołali w Warszawie nowy organ – Radę Regencyjną - w której skład weszły osoby nieskłonne do szybkich działań – książę Zdzisław Lubomirski, arcybiskup Aleksander Kakowski i hrabia Józef Ostrowski. Jej rolę negowało polskie społeczeństwo. Do wybuchu rewolucji październikowej w Rosji wśród Polaków zyskiwać na znaczeniu zaczęły poglądy Narodowej Demokracji, jednak przejęcie władzy 7 listopada 1917 roku przez niechętnych narodowcom bolszewików przekreśliło te plany. Wojna domowa, która w wyniku tego wybuchła pogrążyła kraj w chaosie, co dało Polakom możliwość skupienia się na niepodległości, a także umożliwiło aliantom uwolnienie się od wcześniejszych zobowiązań pozostawiających kwestię polską w rękach Rosji. 8 stycznia 1918 roku prezydent Wilson w programie pokojowym zapisał w punkcie trzynastym, że powinno się odrodzić niepodległe państwo polskie, zamieszkane przez polską ludność i mające „wolny i bezpieczny dostęp do morza”: Z orędzia Woodrowa Wilsona Punkt 13. Winno być utworzone Państwo Polskie, obejmujące terytoria zamieszkałe przez ludność niewątpliwie polską; będzie mu zapewniony wolny dostęp do morza; jego niezawisłość polityczna i gospodarcza, jego całość terytorialna winny być zagwarantowane przez umowy międzynarodowe.. Powstanie Polski stało się konieczne by z jednej strony powstrzymać falę komunizmu ze wschodu, a także przeciwdziałać dążeniom rewizjonistycznym Niemiec na zachodzie. Kształt granic miał zależeć przede wszystkim od rozwoju rewolucji w Rosji, rozmiaru zwycięstwa Ententy nad państwami centralnymi i samego zaangażowania Polaków. W narodzie najsilniejsze były dwa obozy polityczne – niepodległościowa lewica, za którą stało wojsko i poparcie warstw ludowych oraz narodowcy, którzy z kolei mieli poparcie państw Ententy. Dodatkowo niezadowolenie Polaków wywołało podpisanie 9 lutego 1918 roku traktatu brzeskiego - między Niemcami i Austrią a Ukraińską Republiką Ludową. Odrywał on od Królestwa Chełmszczyznę i część Podlasia na rzecz Ukraińców. W tajnej klauzuli tego dokumentu Austro-Węgry zobowiązywały się do wyodrębnienia Galicji Wschodniej wraz ze Lwowem i Przemyślem jako osobnego (autonomicznego) kraju koronnego monarchii. Strajki i protesty zorganizowano zarówno na ziemiach polskich, jak i w Wiedniu oraz Berlinie, zbuntowały się oddziały polskie w armii austriackiej (II Brygada). Polska Organizacja Wojskowa planowała przygotować wybuch powstania i oswobodzić kraj z wojsk państw centralnych. Plany te skorygowało podpisanie pokoju w Brześciu pomiędzy Niemcami a Rosją 3 marca 1918 roku. Konwent „A”, najważniejsza komórka w zhierarchizowanym systemie kierownictwa zbudowanym przez Piłsudskiego, dążyła do porozumienia w sprawach wojskowych z wywiadem francuskim, jednak ten skierował ich do narodowców i Komitetu Narodowego Polskiego – czyli ich przeciwników politycznych. Żadna ze stron nie chciała kompromisu – niepodległościowa lewica miała przewagę wojskową i polityczną w zaborze rosyjskim, zaś narodowi demokraci w zaborze pruskim oraz poparcie państw Ententy. Dodatkowo atutem endecji miała być tworzona we Francji armia, nad która dowództwo przekazano generałowi Józefowi Hallerowi. 3 czerwca 1918 roku na konferencji międzysojuszniczej w Wersalu ustalono, w obliczu wydarzeń rosyjskich, że: „utworzenie Polski zjednoczonej, niepodległej, z dostępem do morza, stanowi jeden z warunków trwałego i sprawiedliwego pokoju oraz przywrócenia panowania prawa w Europie”. Jednym z ostatnich międzynarodowych aktów w polskiej sprawie był dekret Rady Komisarzy Ludowych RSRR z 29 sierpnia 1918 roku o anulowaniu traktatów rozbiorowych. 7 października 1918 roku Rada Regencyjna (utworzona 7 września 1917 roku przez cesarzy Niemiec i Austrii) w obliczu klęsk państw centralnych wydała manifest do narodu polskiego proklamujący „utworzenie niepodległego państwa, obejmującego wszelkie ziemie polskie, z dostępem do morza”. Oparty on został na trzynastym punkcie z planu pokojowego amerykańskiego prezydenta. Akt ten nie spotkał się z przychylnością społeczeństwa polskiego, które pamiętało uległą wobec Niemców politykę Rady. Manifest poparła endecja, widząca szansę na zdobycie władzy, a także realiści. 23 października 1918 roku prezes Koła Międzypartyjnego – Józef Świeżyński stanął na czele nowego rządu, który zdominowali narodowcy. Polacy, niechętni Radzie Regencyjnej, źle przyjęli utworzenie nowego rządu, dlatego ten 3 listopada 1918 roku wydał manifest detronizujący Radę i zaproponował współpracę socjalistom i ludowcom. Na ten ruch Rada odpowiedziała dymisją rządu, którą ten przyjął. W Galicji w związku z rozpadem monarchii austro-węgierskiej 28 października 1918 roku w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna (pierwszy polski rząd dzielnicowy), na czele której stanął lider PSL „Piast” – Wincenty Witos, popierana przez wszystkie ugrupowania galicyjskie. Nowy organ zabrał się za likwidowanie administracji austriackiej, w nocy z 30 na 31 października zdobyto w stolicy Małopolski koszary i przejęto władzę cywilną oraz wojskową w mieście. Zaczęto tworzyć polskie wojsko i wkrótce Galicja Zachodnia została przez Austriaków opuszczona. Z kolei w Galicji Wschodniej wybuchły walki z Ukraińcami. W nocy z 31 października na 1 listopada usiłowali oni zdobyć Lwów, który broniły nieliczne oddziały oraz ludność cywilna („orlęta lwowskie”). W Królestwie Polskim, w którym formalnie rządziła Rada Regencyjna, w nocy z 6 na 7 listopada Konwent Organizacji „A” (zwolennicy Piłsudskiego) powołali w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Premierem został Ignacy Daszyński, zaś członkami socjaliści i ludowcy (PPS, PPSD, PSL „Wyzwolenie”). 7 listopada ogłosił on Manifest o przejęciu władzy do utworzenia Sejmu. Wprowadzał podstawowe swobody obywatelskie oraz postępowe ustawodawstwo socjalne, z ośmiogodzinnym dniem pracy na czele. Zapowiedział także reformę rolną, nacjonalizację gospodarki, demokratyzację ustroju politycznego, wprowadzenie powszechnego, bezpłatnego i świeckiego nauczania. Piłsudczycy w oparciu o rząd planowali przeprowadzenie powstania ludowego przeciw Niemcom. 10 listopada (dzień po abdykacji cesarza Wilhelma II i przejęciu władzy w Berlinie przez socjalistów ) Rada Żołnierska garnizonu warszawskiego przejęła dowództwo w swe ręce i zwróciła się do przybyłego z Magdeburga Józefa Piłsudskiego w sprawie wycofania oddziałów okupacyjnych. Dzięki zawartemu 11 listopada porozumieniu udało się uniknąć starć, szczególnie, że tego dnia Niemcy podpisały w Compiẻgne we Francji bezwarunkową kapitulację. W zaborze pruskim także doszło do wystąpień przeciw zaborcy. Inicjatywę przejął związany z narodowcami Centralny Komitet Obywatelski, który powstał w lipcu 1918 roku, współpracujący z paryskim Komitetem Narodowym Polski Dmowskiego. 10 listopada Centralny Komitet Obywatelski ujawnił się i przystąpił do tworzenia rad ludowych, na których czele stanęła Naczelna Rada Ludowa. Dowiedz się więcej Komentarze artykuł / utwór: Sprawa polska podczas pierwszej wojny światowejDodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem) Wojsko i Technika Historia 4/2018General Edward Smigly-Rydz prezentuje naczelnikowi panstwa Jozefowi Pilsudskiemu wojska, ktore wyzwolily Wilno w kwietniu 1919 r. Jesienią 1918 r. Wielka Wojna dobiegała powoli końca. Zdawano sobie z tego sprawę wszędzie. Porażka państw centralnych była już oczywista, nieznane były jeszcze rozmiary ich klęski. Nie wiedziano też, jak bardzo powojenny świat będzie przypomniał ten sprzed 1914 r., i jakie – jeśli w ogóle – będzie w nim miejsce Polski. W drugiej połowie 1918 r. armia niemiecka na froncie zachodnim została zmuszona do coraz szybszego odwrotu, a front bałkański rozpadał się jak domek z kart. 30 września Bułgaria – jako pierwsze z państw centralnych – podpisała zawieszenie broni, co popchnęło generalicję niemiecką do poproszenia Stanów Zjednoczonych o zaprzestanie walk, jako podstawę do porozumienia przedstawiając „14 punktów” prezydenta Wilsona. Na wiadomość o negocjacjach pomiędzy Berlinem i Waszyngtonem jako jedna z pierwszych zareagowała Rada Regencyjna Królestwa Polskiego. 7 października zapowiedziała stworzenie niepodległego państwa, obejmującego wszystkie ziemie polskie, z dostępem do morza, z polityczną i gospodarczą niezawisłością, jak też terytorialną nienaruszalnością. Było to jawne wypowiedzenie posłuszeństwa okupantom. Nie zareagowali ani Niemcy, ani Austriacy. Polska była już wolna, zarówno formalnie, jak i faktycznie. Na razie jednak Polska miała kształt wyłącznie Królestwa Polskiego, a i to ograniczającego się do terenów okupacji niemieckiej. Pod koniec miesiąca Rada Regencyjna podjęła kroki zmierzające do podporządkowania sobie również innych polskich ziem. Do Lublina, do stolicy okupacji austriackiej wysłała swoich przedstawicieli, wyposażonych nie tylko w pełnomocnictwa, ale również wspartych podążającym za nimi batalionem Polskiej Siły Zbrojnej. Przedstawiciele Rady Regencyjnej dotarli również do Lwowa i Krakowa, te misje były jednak mniej udane. W październiku 1918 r. Rada Regencyjna działała całkowicie samodzielnie. Zapowiedziała wybory do sejmu, sformowano nowy rząd – 23 października jego premierem został Józef Świeżyński. Niemcy nie zareagowali. Nie zareagowali również na reformy wojskowe: wprowadzenie nowej roty przysięgi, ogłoszenie poboru rekrutów urodzonych w 1897 r., przyjęcie do służby weteranów polskich korpusów na wschodzie i legionistów. W przeciągu niespełna miesiąca – zanim jeszcze przeprowadzono pobór – stan Polskiej Siły Zbrojnej powiększył się dwukrotnie: 2 listopada służyło w niej 477 oficerów, 1007 podoficerów i 9232 żołnierzy. 28 października mianowano nawet tymczasowego naczelnego wodza Wojska Polskiego – został nim generał Tadeusz Rozwadowski. Tymczasem nominalny zwierzchnik Polskiej Siły Zbrojnej – i generalny gubernator okupacji niemieckiej generał Hans von Beseler zachowywał bierność. Zgadzał się na większość polskich postulatów, stopniowo ograniczając swoją władzę do bycia zwierzchnikiem niemieckich wojsk okupacyjnych. Niemców w Królestwie Polskim było około 80 000 – większość stanowili urzędnicy i ich rodziny. Niemal połowa spośród nich przebywała w Warszawie. Żołnierze niemieccy wiedzieli, że wojna dobiega końca i chcieli wracać do domów. Generał Beseler wiedział o tym doskonale i zdawał sobie sprawę, że nie zgodzą się, aby siłą spacyfikować Polaków. Jednak żołnierze niemieccy mogli stać się agresywni i brutalni, gdyby uznali, że Polacy zagrażają ich bezpieczeństwu. Nieco inna sytuacja była w zaborze austriackim. W połowie października Księstwo Cieszyńskie zadeklarowało chęć stania się częścią Polski, a polscy deputowani do parlamentu w Wiedniu ogłosili, że czują się obywatelami Polski, a nie Austrii. 28 października w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna, mająca nie tyle zarządzać dawną Galicją, co zlikwidować jej austriacką administrację – to znaczy przejąć obowiązki, pieczęcie i klucze do kas pancernych. Monarchia Habsburgów zaczęła się zresztą rozsypywać i pod koniec miesiąca niemal wszystkie wchodzące w jej skład narody ogłosiły niepodległość. Fatalny był wymiar wojskowy tego rozpadu: armia austro-węgierska przestała istnieć i rozeszła się do – często dalekich – domów. Pod koniec miesiąca grupy zdemobilizowanych żołnierzy różnych narodowości wędrowały po Lubelszczyźnie, Kielecczyźnie i Małopolsce, swoim zachowaniem sprawiając, że trudno było rozpoznać, czy są zagubionymi rozbitkami dążącymi do domów rodzinnych, czy agresywnymi bandytami rabującymi i gwałcącymi bezbronnych. Polska stanęła w obliczu całkowitego chaosu. Groźni byli nie tylko maruderzy w austriackich mundurach, ale również swojscy rewolucjoniści. Koniec wojny zapowiadał również koniec starego systemu społecznego. Wśród polskich robotników i chłopów byli tacy, którzy postanowili ten koniec przyspieszyć i samowolnie wymierzyć sprawiedliwość fabrykantom i ziemianom. Doszło do – na całe szczęście niewielu – rabunków i zabójstw. Wreszcie kolejnym niebezpieczeństwem były zwykli przestępcy, którzy zwietrzyli szanse splądrowania opuszczonych magazynów wojskowych, a przy okazji – własności prywatnej. Przestępcy byli tym bardziej groźni, że uzbrojeni w broń masowo porzucaną – czy sprzedawaną – przez żołnierzy austriackich i niemieckich. Broń była zresztą powszechnie dostępna – mieli ją nie tylko maruderzy, nie tylko przestępcy, nie tylko rewolucjoniści, ale również zwykli obywatele lękający się o swoje bezpieczeństwo. W następnych tygodniach sytuacja mogła się tylko pogorszyć: ze wschodu miało nadejść milion zdemobilizowanych niemieckich żołnierzy chcących powrócić do domów, a zaraz za nimi podążali rosyjscy bolszewicy. Ten strach zwykłych ludzi – przed maruderami, rewolucjonistami, kryminalistami, bolszewikami – był istotnym czynnikiem polskiego życia politycznego w końcu 1918 r. Jelcz w roku 70-lecia W bieżącym roku zakłady Jelcz Sp. z obchodzą 70. rocznicę swego powstania. Na przestrzeni tego okresu odnotowały wiele sukcesów, ale nie zabrakło także gorszych momentów. W latach 70.... Samochód pancerny: szansa czy kłopot dla WP Dominującą rolę w historii działań wojennych z lat 1918-1921 mających doprowadzić do odzyskania przez Rzeczpospolitą niepodległości i utrwalenia jej granic odegrała bez wątpienia piechota, kawaleria i artyleria. Znane jest... Postępy programu taktycznego pojazdu wielozadaniowego 4×4 z Huty Stalowa Wola Kieleckie Międzynarodowe Targi Służb Mundurowych i Bezpieczeństwa Publicznego POLSECURE, które odbyły się w dniach 27-29 kwietnia, stały się kolejną okazją do zapoznania się z jednym z najnowszych produktów Huty... Rozwój polskiej amunicji precyzyjnej naprowadzanej na odbite światło lasera Pomimo pandemii COVID-19, problemów z dostępnością poligonów i innych przeszkód organizacyjnych, prowadzone w Polsce prace nad amunicją precyzyjnego rażenia zbliżają się do momentu osiągnięcia zdolności do uruchomienia produkcji pierwszych... Centralny Okręg Przemysłowy a Wojsko Polskie Centralny Okręg Przemysłowy a Wojsko Polskie. Były przecie i dwa wielkie dokonania, zapoczątkowane i rozwinięte pod patronatem rządu, przy żywym poparciu ludności: Gdynia i Centralny Okręg Przemysłowy. Oba wiążą... Centralny Okręg Przemysłowy a Wojsko Polskie Dyskusja nad ustanowieniem w centrum Rzeczpospolitej obszaru pozwalającego na bezpieczny rozwój potrzebnych odrodzonemu państwu gałęzi przemysłu rozpoczęła się krótko po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej i podpisaniu traktatu ryskiego. Jeszcze pod koniec 1921 r.... Piechota Wojska Polskiego 1940 Piechota stanowiła zdecydowanie najliczniejszy rodzaj broni w strukturach WP i to na niej opierał się w dużej mierze potencjał obronny państwa. Procentowy udział formacji w całości sił zbrojnych II... Boje Ludowego Wojska Polskiego w „Mokrym trójkącie” We wrześniu 1944 r. wojskom 1 Frontu Białoruskiego – w ramach którego walczyła 1 Armia LWP – udało się zdobyć prawobrzeżną Warszawę oraz przyczółek pułtusko-serocki nad Narwią. Pomiędzy nimi,... Pierwsze Cougary w Polsce 20 czerwca do Polski, drogą morską, dotarło pierwszych 71 pojazdów minoodpornych (tzw. MRAP) Force Protection Cougar 4×4, przekazanych Siłom Zbrojnym RP przez administrację Stanów Zjednoczonych w ramach programu pomocy... Eurosatory 2022 – wszystkie czołgi duże i małe Paryskie salony Eurosatory, prezentujące przede wszystkim uzbrojenie i sprzęt szeroko rozumianych wojsk lądowych, a także naziemne systemy przeciwlotnicze, zazwyczaj były miejscem premier nowych wozów bojowych czołowych europejskich producentów, a... Mission Master – bezzałogowy mistrz misji z Kanady Platformy bezzałogowe różnych klas i przeznaczenia odgrywają coraz większą rolę na współczesnym polu walki i wydaje się, że będzie ona rosnąć. Nie może zatem dziwić, że wielu producentów zaawansowanego... Radziecki kołowy transporter opancerzony BTR-40 BTR-40 jest jednym z najmniej rozpoznawalnych radzieckich transporterów opancerzonych. Znacznie lepiej zapisał się w pamięci podobny do niego, choć większy BTR-152. Niezależnie od tego BTR-40 współtworzył pierwszą generację radzieckich transporterów... Panzerkampfwagen V Panther Trwają spory historyków i specjalistów wojskowych, który z czołgów średnich II wojny światowej był najlepszy: radziecki T-34 czy niemiecki PzKpfw V Panther? Średni, bowiem to właśnie ta klasa pojazdów... Z którą armatą przeciwko Armacie? Opracowanie w Federacji Rosyjskiej czołgu T-14 Armata stanowiło dla państw Zachodu impuls do poszukiwań odpowiednich środków przeciwdziałania. Między innymi powrócono do rozpoczętych jeszcze w trakcie zimnej wojny prac nad... Postępy programu taktycznego pojazdu wielozadaniowego 4×4 z Huty Stalowa Wola Kieleckie Międzynarodowe Targi Służb Mundurowych i Bezpieczeństwa Publicznego POLSECURE, które odbyły się w dniach 27-29 kwietnia, stały się kolejną okazją do zapoznania się z jednym z najnowszych produktów Huty... Rosyjski resort obrony podsumowuje 2021 rok Pod koniec grudnia Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej publicznie podsumowało wykonanie zaplanowanych dostaw uzbrojenia i innych inwestycji na rzecz Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej. Okazją ku temu były transmitowane w... Chinskie systemy i zestawy bliskiego zasięgu Wielość chińskich systemów dużego i średniego zasięgu, opisanych w WiT 1/2022 nie jest bynajmniej usprawiedliwiona potrzebami obrony przeciwlotniczej Państwa Środka i jego sił zbrojnych. Nie da się też zauważyć... Z którą armatą przeciwko Armacie? Opracowanie w Federacji Rosyjskiej czołgu T-14 Armata stanowiło dla państw Zachodu impuls do poszukiwań odpowiednich środków przeciwdziałania. Między innymi powrócono do rozpoczętych jeszcze w trakcie zimnej wojny prac nad... Neptun – ukraiński rakietowy system obrony wybrzeża 5 kwietnia pierwszy w pełni funkcjonalny prototyp samobieżnego rakietowego systemu obrony wybrzeża Neptun RK-360MC został zademonstrowany publicznie w trakcie prób zakładowych, w czasie których po raz pierwszy odpalono z... Plan Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych RP 28 lutego w Dowództwie Generalnym Rodzajów Sił Zbrojnych minister obrony narodowej Mariusz Błaszczak podpisał jeden z najważniejszych dokumentów planistycznych Wojska Polskiego – „Plan Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych RP na lata 2017–2026... Nexter 105 LG1 – artyleryjska waga lekka Spółka Nexter Systems jest znanym producentem artylerii lufowej, tak samych dział, jak i amunicji szerokiej gamy kalibrów – także do uzbrojenia tej kategorii wytwarzanego poza NATO. Wśród dział ciągnionych... Udane strzelania amunicji do moździerza Rak Dwa lata temu, na łamach „Wojska i Techniki” 9/2016, przedstawiliśmy aktualny stan zaawansowania programu rozwoju nowej polskiej amunicji przeznaczonej do najnowszych 120 mm moździerzy samobieżnych Rak, prowadzony przez Zakłady Metalowe... Głowice z Zielonki Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia z Zielonki, znany wcześniej z wielu ciekawych opracowań z zakresu sprzętu artyleryjskiego i rakietowego, a także amunicji wielu typów, od kilku lat specjalizuje się także... Lufowa artyleria nadbrzeżna w PRL Artyleria nadbrzeżna była w pierwszych latach po II wojnie światowej jedynym prężnie rozwijającym się elementem morskiego rodzaju sił zbrojnych. Na jej rozbudowę nie szczędzono sił i środków, a siłą rażenia wszystkich... Z którą armatą przeciwko Armacie? Opracowanie w Federacji Rosyjskiej czołgu T-14 Armata stanowiło dla państw Zachodu impuls do poszukiwań odpowiednich środków przeciwdziałania. Między innymi powrócono do rozpoczętych jeszcze w trakcie zimnej wojny prac nad... Siły Zbrojne Republiki Słowackiej przejęły zmodernizowane wozy bojowe 29 maja na terenie ośrodka badawczego Lieskovec, należącego do firmy Konštrukta Defence z Dubnicy nad Váhom, minister obrony Republiki Słowackiej Peter Gajdoš przekazał żołnierzom Sił Zbrojnych Republiki Słowackiej 21, gruntownie zmodernizowanych... System rozpoznania i dowodzenia Obrony Powietrznej PRL Lata 70. w jednostkach radiotechnicznych Wojsk OPK (WOPK) charakteryzowały się przede wszystkim rozwijaniem automatyzacji dowodzenia i naprowadzania. Temu była podporządkowana ostatnia i najtrwalsza w okresie PRL reforma Wojsk... System rozpoznania i dowodzenia Obrony Powietrznej PRL cz. I Tytuł może przydługi, ale lista spraw do opisania całkiem spora. To historia rozpoczynająca się stworzeniem systemu obserwacyjno-meldunkowego na obszarze kraju, do którego stopniowo włączano kolejne posterunki radiotechniczne wyposażone w... Ciężkie terenowe podwozia w układzie 10×10 cz. II W drugiej części artykułu kontynuujemy przegląd zachodnich ciężkich terenowych podwozi wieloosiowych w układzie napędowym 10×10. Tym razem skupimy się na konstrukcjach powstałych w amerykańskiej spółce Oshkosh Defense, a dokładnie... Państwa bałtyckie przed i po 2014 r. Cz. 1 Państwa bałtyckie to dzisiaj najbardziej narażeni na atak członkowie Sojuszu Północnoatlantyckiego. Nie dość, że sąsiadują z potężnym państwem, nie wahającym się przed użyciem agresji zbrojnej jako narzędzia polityki międzynarodowej,... „Cudowne bronie” prezydenta Putina Gdy w 2002 r. Stany Zjednoczone wycofały się z zawartego w 1972 r. dwustronnego traktatu ograniczającego ilościowo i jakościowo systemy antyrakietowe, Rosja bardzo dobitnie krytykowała tę decyzję. Wskazywała na fundamentalne znaczenie... Czechy modernizują sprzęt pancerny i artylerię Po podziale na dwa niezależne państwa Bratysława i Praga w znacznej mierze roztrwoniły ten potencjał, z jednej strony redukując liczebność wojska, stany sprzętu i budżety obronne, z drugiej nie... Space Launch System 14 grudnia 1972 r., podczas trzeciego i ostatniego spaceru na powierzchni Księżyca w misji Apollo-17, astronauci Cernan i Schmitt odsłonili plakietkę umieszczoną na podwoziu lądownika. Słowa na niej umieszczone brzmiały: Tu ludzie... Zajęcie lotniska na Mokotowie Można postawić tezę, że Czyn polski z listopada 1918 r. na polu aeronautyki stał się zwornikiem prac wykonanych na rzecz awiacji jeszcze pod zaborami lub na Obczyźnie, z lotniczym dziełem pokolenia Niepodległej.... Zachodnioeuropejscy producenci ciężarówek na salonie IDEX 2021 Pomimo nadal niewygasającej pandemii COVID-19, pomiędzy 21 a 25 lutego w Abu Zabi w Zjednoczonych Emiratach Arabskich odbył się salon IDEX 2021, jedna z największych na świecie imprez targowych poświęcona... Wozy łączności Opisywane we wcześniejszej serii artykułów prace nad częściową motoryzacją dowództw i służb wielkich jednostek WP stanowiły tylko fragment procesu rozbudowy i modernizacji sprzętowej Wojska Polskiego. Choć bez wątpienia nasycenie... Jelcz w programie Jak Wkrótce system zabezpieczenia logistycznego Sił Zbrojnych RP wzbogaci się o nowe zestawy pojazdów przeznaczonych do transportu ciężkich ładunków, w tym czołgów, innych ciężkich pojazdów, sprzętu wojskowego i kontenerów. Polscy... Działalność kosmiczna Profesora Piotra Wolańskiego Lista osiągnięć Profesora Wolańskiego jest długa: wynalazki, patenty, badania naukowe, projekty ze studentami. Podróżuje po całym świecie z odczytami i wykładami i wciąż otrzymuje wiele ciekawych propozycji w ramach międzynarodowej... Czas sanacji Przewrót majowy był ewenementem w dziejach świata. Rebelianci odnieśli zwycięstwo, ale nie zawieszono konstytucji, nie rozwiązano parlamentu i nie wprowadzono stanu wyjątkowego na terenie całego kraju. Więzienia nie zapełniły się pokonanymi,... JELCZ Regina, Krab, Kryl, Langusta, Baobab, Liwiec, Morska Jednostka Rakietowa, Pilica, Wisła, Odra, Daglezja – to wszystko nazwy programów lub urządzeń, w których ważną rolę pełnią ciężarówki zaprojektowane i wyprodukowane... Perkoz ze Świdnika dla powietrznych kawalerzystów 1 lipca, w należącej do koncernu Leonardo Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Świdnik odbyła się uroczystość podpisania, zapowiadanego od kilku tygodni kontraktu na zakup 32 wielozadaniowych śmigłowców transportowych AW149. Supermarine Spitfire z silnikami Rolls-Royce Griffon Jeden z najlepszych samolotów myśliwskich II wojny światowej Supermarine Spitfire przez dłuższy czas był napędzany silnikiem o stosunkowo małej pojemności. Kamow Ka-50 i Ka-52 Ka-52, zaprojektowany przez biuro konstrukcyjne Nikołaja Kamowa w Liubercach i produkowany seryjnie przez firmę Progress w Arsenjewie na Dalekim Wschodzie Rosji, to śmigłowiec rozpoznawczo-bojowy, którego zadaniem jest prowadzenie rozpoznania,... Lockheed Martin F-35 Lightning II - 20 lat programu Czas szybko mija. Po wielu latach przyglądania się z boku i bez emocji światowemu fenomenowi, jakim dla wielu z nas jest taktyczny samolot bojowy wykonany w technologii utrudnionej wykrywalności... Pomostowe samoloty bojowe dla Sił Powietrznych Koniec maja bieżącego roku przyniósł ożywioną dyskusję nad kolejnym pakietem „pomostowych” zakupów Ministerstwa Obrony Narodowej z pominięciem krajowego przemysłu obronnego. Miało to związek z wizytą ministra Mariusza Błaszczaka... Spitfire w walkach o Afrykę Północną 1942-1944 r. Pierwsze samoloty myśliwskie Supermarine Spitfire przybyły do Afryki dopiero, gdy na tym teatrze działań wojennych przewaga Niemców sięgnęła poziomu krytycznego. Chociaż ostatecznie przeważyły szalę zwycięstwa na korzyść lotnictwa aliantów, wbrew... Śmigłowce bojowe Kamow Ka-50 i Ka-52 Ministerstwo Obrony ZSRR zaakceptowało jednomiejscowego Ka-50, ale nie oznaczało to, że zrezygnowało ze śmigłowca dwumiejscowego. Dopiero dwumiejscowa wersja Ka-52, z nowymi sensorami i nowym uzbrojeniem, okazała się naprawdę udana... Postępy programu Next Generation Air Dominance Siły powietrzne Stanów Zjednoczonych (US Air Force, USAF) stopniowo ujawniają coraz więcej informacji na temat programu budowy platform przewagi powietrznej następnej generacji – NGAD (Next Generation Air Dominance). Ma... Wystawa Armia 2020 Rosyjski loyal wingman Firma Kronsztadt z Sankt Petersburga, która właśnie wprowadziła do produkcji pierwszy w Rosji nowoczesny duży samolot bezzałogowy Inochodziec-BLA (Orion), kontynuuje ekspansję do nowych obszarów. Federacja Rosyjska zaczęła rozwijać współczesne... Lockheed Martin Lockheed Martin to jeden z trzech największych koncernów amerykańskiego przemysłu lotniczo-kosmicznego obok Boeinga i Northropa Grummana. W obecnej formie funkcjonuje od 1995 r., kiedy to nastąpiło połączenie Lockheed Corp.... Pierwszy lot Valora 18 grudnia ubiegłego roku po raz pierwszy wzbił się w powietrze prototyp zmiennowirnikowca Bell V-280 Valor. To doniosłe wydarzenie nie tylko dla jego konstruktorów, ale prawdopodobnie także dla rozwoju światowego... Chińskie AG-600 Łodzie latające, to jedna z najrzadziej obecnie konstruowanych klas samolotów. Swoją świetność przeżywały w okresie międzywojennym i w czasie II wojny światowej, gdy wydawało się, że stanowią najlepsze rozwiązanie... Wojska Rakietowe OPK 1959-1967 r. Wojska pierwszych kilku minut III wojny światowej. To określenie na lata przylgnęło do obsług w dywizjonach ogniowych Wojsk Obrony Powietrznej Kraju, które były wyposażone w przeciwlotnicze zestawy rakietowe. To... Jubileusz WCBKT Pięćdziesiąt lat mija od powstania Zakładu Produkcji Doświadczalnej Wojskowej Akademii Technicznej, którego prawnym następcą jest Wojskowe Centralne Biuro Konstrukcyjno-Technologiczne Od początku swego istnienia podmiot ten był nastawiony na... Pierwszy C-27J Spartan w słowackim lotnictwie Leonardo C-27J Spartan jest wojskowym, dwusilnikowym lekkim samolotem transportowym strefy taktycznej, w klasycznym dla maszyn o tym przeznaczeniu układzie górnopłata. Jest efektem współpracy włoskiej firmy Alenia Aermacchi (obecnie Leonardo... Sloboda-2017 cz. 1 20 października 2017 r. na lotnisku Batajnica położonym niedaleko stolicy Serbii Belgradu odbyły się pokazy nowych zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych Republiki Serbskiej, osiągniętych dzięki pozyskaniu nowego uzbrojenia oraz wyposażenia, pod kryptonimem Sloboda-2017... Bezzałogowe systemy powietrzne w Siłach Zbrojnych RP Bezzałogowe systemy powietrzne stanowią dziś niezwykle istotny element wyposażenia każdego rodzaju sił zbrojnych i wykonują bardzo różnorodne zadania, przy czym najważniejsze to prowadzenie wielospektralnego rozpoznania obiektów w głębi obszaru... Bezzałogowce FlyEye, Warmate i Gladius dla Sił Zbrojnych RP Firmy wchodzące w skład największego polskiego prywatnego podmiotu przemysłu obronnego – Grupy WB – nie mogą ostatnio narzekać na brak zainteresowania resortu obrony narodowej ich produktami. W przypadku wieży... Boeing MQ-25A Stingray MQ-25A Stingray to pierwszy w historii bezzałogowy samolot tankowania powietrznego przeznaczony dla Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych (US Navy). To co w tym programie jest niezwykle ważne i zarazem bardzo... Bezzałogowe przyspieszenie Nieoczekiwanie, koniec roku przyniósł zawarcie umowy pomiędzy Inspektoratem Uzbrojenia a Polską Grupą Zbrojeniową dotyczącej zakupu dla Sił Zbrojnych RP 25 zestawów bezzałogowych aparatów latających klasy mini, kryjących się... Nowe rakiety Seulu Cz. 2 Pociski manewrujące 15 września 2021 r. w południo-wokoreańskich mediach ukazał się, udostępniony przez Ministerstwo Obrony Narodowej Republiki Korei, materiał filmowy, w którym ujawniono aż cztery nowe systemy uzbrojenia rakietowego opracowane przez... Bezzałogowe Bayraktary TB2 dla Sił Zbrojnych RP 24 maja, w czasie wizyty delegacji państwowej Rzeczypospolitej Polskiej z prezydentem Andrzejem Dudą na czele w Republice Turcji, została podpisana umowa na dostawę bezzałogowych systemów powietrznych Baykar Bayraktar TB2... Rosja przyspiesza zakupy 26 lutego rosyjski minister obrony Siergiej Szojgu wizytował zakład firmy Kronsztadt w Tuszyno w Moskwie, gdzie produkowane są bezzałogowe samoloty Inochodziec dla rosyjskich sił zbrojnych i projektowane są kolejne... Nowy sprzęt na defiladach z okazji Dnia Sił Zbrojnych Islamskiej Republiki Iranu Zagraniczne oceny irańskiego przemy-słu obronnego i jego produktów są niejednoznaczne. Z jednej strony powstają w tym państwie ewidentnie zaawansowane konstrukcje, takie jak: rakietowe systemy przeciwlotnicze, skomplikowane stacje radiolokacyjne i... Antonow An-225 historia pewnego marzenia Historia rozwoju największego na świecie eksploatowanego do niedawna samolotu transportowego związana jest z prowadzoną w okresie zimnej wojny rywalizacją o prymat w podboju kosmosu między dwoma supermocarstwami. Turystyka kosmiczna Koncepcje tanich statków przeznaczonych do załogowych lotów balistycznych, pojawiały się od trzydziestu lat. Projektowania i budowy takiego statku podejmowały się różne firmy i osoby prywatne, jednak wszelkie wysiłki kończyły... Rakieta Angara 29 kwietnia z kosmodromu Plesieck wystrzelona została rakieta nośna o numerze seryjnym 1Ł. Wyniosła ona na orbitę (perigeum 279 km, apogeum 294 km, inklinacja 96,45°) satelitę Ministerstwa Obrony... Chińskie orbitery a propaganda Zachodu W październiku i listopadzie interneto-we wydanie brytyjskiego dziennika „Financial Times” opublikowało artykuły poświęcone, przeprowadzonym przez Chińską Republikę Ludową testom w locie statku powietrznego, określonego w obydwu artykułach pociskiem hipersonicznym... Amerykanie znów latają w kosmos Tytuł artykułu jest nieco mylący, gdyż Amerykanie przebywają przecież nieprzerwanie na orbicie okołoziemskiej już od końca roku 2000, kiedy to na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej znalazła się jej pierwsza stała... Misja Apollo-13 Jest późny poniedziałkowy wieczór 13 kwietnia 1970 r. W Centrum Kontroli Misji, zlokalizowanym na terenie Ośrodka Lotów Załogowych (Manned Spacecraft Center, MSC) w Houston trwają przygotowania kontrolerów do przekazania... Co piszczy w Układzie Słonecznym? Przed czterema laty, w artykule pod identycznym tytułem, zamieściłem zestawienie i krótki opis misji wszystkich sond kosmicznych, które funkcjonowały na i w pobliżu planet i innych ciał naszego układu... Debiut Starlinera Po marcowym pierwszym locie orbitalnym statku kosmicznego Crew Dragon firmy SpaceX, pod koniec roku przyszła kolej na debiut konstrukcji konkurenta w ramach projektu NASA Commercial Crew Program – Starlinera... Gävle i Sundsvall – szwedzkie korwety pomostowe 4 maja szwedzka Administracja ds. Materiałów Obronnych (FMV, Försvarets materielverk), w trakcie uroczystości w Muskö, przekazała Marinen zmodernizowaną korwetę HMS (Hans Majestäts Skepp) Gävle. Jest to niespełna 32-letni okręt,... Miecznik w stylu MEKO Na początku lutego grupa polskich dziennikarzy miała okazję zapoznać się z ofertą niemieckiego holdingu stoczniowego thyssenkrupp Marine Systems, przygotowaną w odpowiedzi na program budowy fregat dla Marynarki Wojennej RP... Podwodne siły odstraszania Najwyższego Przywódcy Marynarka Wojenna Koreańskiej Armii Ludowej (Chos˘on-inmingun Haegun, dalej CIH), mimo słabości, związanej przede wszystkim z niskim poziomem zaawansowania technicznego, jest stosunkowo liczna. Składa się na nią bowiem ponad 430... Arrowhead 140 Made in Poland? Od chwili, gdy pod koniec lutego obecnego roku minister obrony narodowej Mariusz Błaszczak ogłosił niezwykłe przyspieszenie programu okrętu obrony wybrzeża pk. Miecznik, jego temat zdominował wszelkie publikacje i wystąpienia... Korwety po szwedzku 25 stycznia Saab Kockums AB i Försvarets materielverk (FMV, Agencja Materiałów Obronnych) podpisały dwie umowy dotyczące przyszłości uderzeniowych sił nawodnych Marynarki Wojennej Królestwa Szwecji. Dokumenty obejmują fazę definicyjną... Pełna wersja artykułu Dierzkij – nowa rosyjska korweta wielozadaniowa 28 października 2016 r. w petersburskiej stoczni Siewiernaja Wierf’, pod numerem stoczniowym 1009, położono stępkę korwety wielozadaniowej Dierzkij, prototypowej jednostki projektu 20386, przeznaczonej dla Wojenno-Morskowo Fłota Federacji Rosyjskiej. Będzie... Niszczyciele typu 055 – Zumwalty Państwa Środka 30 sierpnia w stoczni Dalian Shipbuilding Industry Company w Dalian w prowincji Liaoning zwodowano ósmy, a zarazem ostatni niszczyciel rakietowy typu 055 pierwszej serii. Tym samym Marynarka Wojenna Chińskiej... Nowe systemy podwodne Kormoranów II W stoczni Remontowa Shipbuilding w Gdańsku trwa budowa dwóch seryjnych niszczycieli min projektu 258 Kormoran II. W konstrukcji i wyposażeniu Albatrosa oraz Mewy uwzględniono korekty, będące efektem doświadczeń... Brytyjskie okręty podwodne na Morzu Śródziemnym 1940-1941 Okręty podwodne Royal Navy przystąpiły do drugiej wojny światowej słabo przygotowane i szybko poniosły dotkliwe straty. Szczególnie było to widoczne na wodach południa Europy. Ostatecznie jednak to właśnie tam... Miecznik w stylu MEKO Na początku lutego grupa polskich dziennikarzy miała okazję zapoznać się z ofertą niemieckiego holdingu stoczniowego thyssenkrupp Marine Systems, przygotowaną w odpowiedzi na program budowy fregat dla Marynarki Wojennej RP... ORP Błyskawica w obronie konwoju SC-94 Wojenna historia służby niszczyciela ORP Błyskawica zawiera nadal wiele nie do końca wyjaśnionych wydarzeń i tajemnic. Nasz okręt, często był nazywany przez alianckich sojuszników „lucky ship”, ponieważ podczas II wojny światowej wielokrotnie... Mariany 1944 Podczas gdy w Europie rozgorzała walka o przyczółki w Normandii, po drugiej stronie globu rejon Wysp Mariańskich stał się areną wielkiej bitwy na lądzie, w powietrzu i na morzu, która ostatecznie... Taktyka U-Bootów w Bitwie o Atlantyk 1939-1945 W okresie II wojny światowej stosowana przez niemieckie okręty podwodne taktyka nie była wciąż taka sama. Miały na nią wpływ różnorodne czynniki: ilość zdolnych do akcji bojowych okrętów podwodnych... Pancerniki lotnicze Ise i Hyūga Jednostki typu Ise miały dość dziwną karierę. Powstały w okresie I wojny światowej jako typowe drednoty. Lecz już w kilka lat po wejściu do służby zostały poddane pierwszej z kilku... Działania okrętów podwodnych Royal Navy w Europie północno-zachodniej 1941-1945 Chociaż począwszy od połowy 1940 r. działania brytyjskiej floty podwodnej koncentrowały się na Morzu Śródziemnym, a później także na Dalekim Wschodzie, te prowadzone na wodach okalających Wyspy Brytyjskie –... Działania okrętów podwodnych Royal Navy w Europie Brytyjska marynarka wojenna, ze swoim sentymentem do wielkich okrętów nawodnych, nigdy nie darzyła własnej floty podwodnej szczególnym entuzjazmem, traktując ją bardziej jako zło konieczne. Nic zatem dziwnego, że dokonania... SSC – pływające pomosty Marines 6 lutego 2020 r. US Navy otrzymała prototypowy poduszkowiec desantowy nowej generacji LCAC-100. To milowy krok programu Ship-to-Shore Connector, który zainicjowano na początku tego stulecia. Ma on niebagatelne znaczenie dla Marynarki... Chiński lotniskowiec Shandong Gdy w 1998 r. nieznana nikomu prywatna firma Chong Lot z Makau kupiła na Ukrainie za 30 mln USD nieukończony ciężki krążownik lotniczy Wariag (eks-Riga) projektu tylko najwięksi optymiści spośród... Łahuna Łahuna. 30 stycznia tego roku ze Stoczni Remontowej „Ukrajina” w Odessie na Zatokę Odeską wyszedł po raz pierwszy – by odbyć zakładowe próby morskie – średni okręt rozpoznawczy budowany... Griemiaszczij – nowa korweta Wojenno-Morskowo Fłota Miał podnieść banderę Wojenno-Morskowo Fłota Federacji Rosyjskiej 25 grudnia ubiegłego roku, ale jego testy na Północy przedłużyły się do 20 stycznia. Chodzi o Griemiaszczego, prototypową jednostkę projektu 20385, stano-wiącego... Pół wieku Mewy 30 grudnia ubiegłego roku w Porcie Wojennym w Gdyni po raz ostatni spuszczono banderę wojenną i proporzec z flagsztoków trałowca bazowego ORP Mewa. Ten zasłużony okręt nosił je przeszło... Korweta patrolowa ORP Ślązak Na podstawie rozkazu Dowódcy Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych nr 560 z dnia 22 listopada 2019 r., 28 listopada w Porcie Wojennym w Gdyni po raz pierwszy podniesiono banderę i proporzec Marynarki Wojennej RP na... Seryjne Kormorany dwa 10 października w Gdańsku odbyła się potrójna uroczystość związana z programem budowy niszczycieli min projektu 258 Kormoran II. Powstają one w wyniku kooperacji trzech spółek tworzących konsorcjum – gdańskiej stoczni Remontowa... To nie Buriewiestnik – tajemnicze zdarzenie pod Nienoksą Cz. 2 W poprzedniej części artykułu przedstawiliśmy przebieg feralnych wydarzeń na 45. Państwowym Centralnym Poligonie Doświadczalnym WM FR, posiłkując się oficjalnymi informacjami krążącymi w środkach masowego przekazu i porównując je z dostępną... Wojenna służba ORP Grom Rankiem 4 maja 1940 r. w trakcie bojów sił alianckich z niemieckimi o port w Narwiku, w Rombakkenfjordzie po ataku samolotu Luftwaffe został zatopiony niszczyciel ORP Grom. Na okręcie poległo 59 marynarzy.... Jak Churchill pojmał Tirpitza, czyli zatopienie krążownika Mainz Rankiem 28 sierpnia 1914 r. dwie flotylle niszczycieli Harwich Force pod dowództwem komodora Reginalda Tyrwhitta, z dalekim wsparciem pięciu krążowników liniowych dowodzonych przez wadm. Beatty’ego wpadły od północy na wody... Heroiczny bój HMS Li Wo Znawcom spraw morskich nie trzeba przypominać losów krążowników pomocniczych HMS Jervis Bay czy HMS Rawalpindi, które stawiły czoła o wiele silniejszemu przeciwnikowi i stoczyły z nim bohaterską walkę. Mniej znane... ORP Ślązak Dobry pasterz dinghy Na początku 1942 r. polska flota wojenna na obczyźnie miała niszczyciele eskortowe OORP Krakowiak i Kujawiak, które przekazane w dzierżawę od Brytyjczyków, już od kilku miesięcy z powodzeniem wykonywały zadania... Bitwa koło Zatoki Cesarzowej Augusty Po lądowaniu Amerykanów na wyspie Bougainville, w nocy z 1 na 2 listopada 1943 r., w pobliżu Zatoki Cesarzowej Augusty doszło do zaciekłego starcia silnego zespołu japońskiego kadm. Sentarō Ōmoriego,... Samozatopienie floty duńskiej W sierpniu 1943 r. doszło do samozatopienia zasadniczej części duńskiej floty. Paradoksalnie, było to najistotniejsze wydarzenie w dziejach tej marynarki wojennej w czasie II wojny światowej. USS Olympia – ostatni wojownik z Zatoki Manilskiej Krążownik USS Olympia jest symbolem wielkich przemian gospodarczych i politycznych, jakie zaszły w Stanach Zjednoczonych pod koniec XIX w. Jego unikalny projekt zawierał szereg nowości konstrukcyjnych i był żywym przykładem... Bitwa koło Wysp Komandorskich 27 marca 1943 r., w odległości około 100 Mm na południe od Wysp Komandorskich i około 150-180 Mm na zachód od wyspy Attu (rejon Aleutów), doszło do wyjątkowo zaciekłej bitwy artyleryjsko-torpedowej,... Radzieckie i rosyjskie systemy przeciwrakietowe drugiej generacji W marcu 1961 r. po raz pierwszy na świecie udało się zniszczyć w locie głowicę pocisku balistycznego. Umożliwił to eksperymentalny system przeciwrakietowy A, opracowany w Związku Radzieckim przez zespół... Ewolucja przeciwlotniczego Tora Historia powstania i rozwoju przeciwlotniczego zestawu rakietowego 9K330 Tor (pol. torus) jest pod wieloma względami nietypowa. Choć prace nad nim rozpoczęto jeszcze w 1975 r., a miał on stać się... Kriegsmarine na Bałtyku Wbrew powszechnemu mniemaniu marynarka wojenna III Rzeszy dobrze radziła sobie w walkach na Bałtyku i zdeklasowała sowiecką Flotę Bałtycką w stopniu nawet większym niż Kaiserliche Marine flotę Imperium Rosyjskiego... Czołgi. Pierwsze sto lat Druga wojna światowa przyniosła burzliwy rozwój czołgów. Istniejący w wielu krajach podział na czołgi wsparcia piechoty i czołgi szybkie do samodzielnych działań w głębi ugrupowania przeciwnika zaczął stopniowo zanikać,... Radziecki czołg średni T-54 T-54 powstawał w okresie, w którym rozwój broni pancernej był bardzo szybki. Szczególnie w ZSRR budowano bardzo dużo prototypów – spośród nich wojskowi mieli wybrać te pojazdy, które najlepiej... Samochody pancerne w Wojsku Polskim w latach 1921-1939 W drugiej połowie 1921 r., po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej i III Powstania Śląskiego, Wojsko Polskie rozpoczęło działania organizacyjne mające na celu dostosowanie go do funkcjonowania w warunkach pokojowych. W... Wyzwolenie państw bałtyckich przez Armię Czerwoną Wojska 3. Frontu Nadbałtyckiego 21 września 1944 r., wykorzystując powodzenie Frontu Leningradzkiego, zakończyły przełamanie obrony przeciwnika na całą taktyczną głębokość. W istocie, osłoniwszy wycofanie Grupy Operacyjnej „Narwa” w stronę Rygi,... Ocean Indyjski w okresie II wojny światowej Ocean Indyjski zaczął odgrywać ważną rolę w dziejach świata w 1498 r., kiedy to Vasco da Gama z Portugalii dopłynął do Indii. W 1509 r. została stoczona bitwa morska pod Diu... Udział chrześcijańskich oddziałów wojskowych w operacji mosulskiej Mosul to kluczowy bastion dżihadystów. Za nieformalną stolicę Państwa Islamskiego (IS – Islamic State, zwanego także Daesh) uznaje się Rakkę w Syrii, ale to właśnie iracki Mosul jest wymieniany... Henschel Hs 123 W dniu rozpoczęcia niemieckiej ofensywy na Zachodzie II.(Schl.)/LG 2 wchodził w skład VIII. Fliegerkorps, którym dowodził Gen. Maj. Wolfram von Richthofen. Na wyposażeniu dywizjonu szturmowego znajdowało się 50 samolotów... Amerykańska 3. Armia: od Renu do Czech 3. Armia z jej charyzmatycznym dowódcą – gen. por. George’em S. Pattonem – przeszła najdłuższy szlak bojowy spośród wszystkich armii amerykańskich, zakończony w zachodnich Czechach i północnej Austrii. Walki... Obłęd’45: powstanie w Pradze czeskiej w maju 1945 r. Czesi lubią się chwalić, że w czasie drugiej wojny światowej byli pierwszą ofiarą niemieckiej agresji, a oni sami twardo i zdecydowanie walczyli przeciwko nazizmowi. Od początku – do końca.... Konwoje arktyczne podczas II wojny światowej Wojna morska w Arktyce koncentrowała się wokół konwojów. Głównym celem działań było utrzymanie linii komunikacyjnych do ZSRR, dzięki czemu krytyczne dostawy w ramach Lend-Lease mogły być skuteczne. Zdecydowało to... Oddziały RSI w walce na froncie wschodnim: 1943-1945 Podpisanie 3 września 1943 r. aktu kapitulacji Włoch, który wszedł w życie pięć dni później zastało setki tysięcy włoskich żołnierzy poza granicami kraju. Najwięcej oddziałów włoskich stacjonowało na Bałkanach,... Druga bitwa o Caen: lipiec 1944 r. Po prawie miesiącu walk w Normandii, Caen wciąż stanowiło punkt ciężkości działań obu stron. Niemcy, broniąc aliantom dostępu na równiny na południowy wschód od miasta, zgromadzili w tym sektorze... F4U Corsair nad Okinawą Amerykański desant na Okinawę rozpoczął się 1 kwietnia 1945 r., pod osłoną samolotów operujących z lotniskowców Task Force 58. Chociaż lotnictwo pokładowe uczestniczyło w walkach o wyspę przez kolejne... Rosyjski opancerzony pojazd inżynieryjny UBIM Mimo rozwoju wozów bojowych serii Armata, w tym T-16, czyli wozu zabezpieczenia technicznego i czołgu saperskiego w jednym, w Rosji powstał także UBIM. Jest to pojazd o identycznym przeznaczeniu,... FONET MK2 – ewolucja na skalę rewolucji Podczas tegorocznego paryskiego salonu Eurosatory 2022 Grupa WB starała się przypomnieć wszystkim odwiedzającym jej stoisko, że nie jest „tylko” twórcą bezzałogowych systemów powietrznych – rozpoznawczych i amunicji krążącej –... T-90 w Syrii Pojawienie się przed dwoma laty na syryjskim froncie czołgów T-90 i ich aktywny udział w walkach był z pewnością zaskoczeniem. Od początku spekulowano, kim są członkowie ich załóg, chociaż... Skrzydlate pociski manewrujące Republiki Korei Niniejszy artykuł uzupełnia ten opublikowany we wrześniowym numerze „Wojska i Techniki”, który traktował o południowokoreańskich pociskach balistycznych. Obecnie skupimy się na skrzydlatych pociskach manewrujących, których Siły Zbrojne Republiki Korei... S-300P Kim Dzong Una Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna od lat pozostaje nieustającym obiektem zainteresowania zachodnich (i nie tylko) analityków wojskowych. Są po temu dwie główne przyczyny. Gniazdo Gryfów Skaraborgs Flyflottilj F7 Trwa pracowity poranek w Skrzydle Skaraborg w Såtenäs. Przybywają uczniowie szkolący się na wielozadaniowych samolotach myśliwskich Gripen, przyjeżdżając rowerami wraz ze swoimi instruktorami na płytę lotniska. Armija 2020 – wystawa czasu pandemii W roku 2020 organizatorzy imprez wystawienniczych o charakterze militarnym (i nie tylko…) stanęli przed dylematem – zrezygnować z realizacji zaplanowanych, cyklicznych przedsięwzięć z uwagi na pandemię COVID-19 czy przeprowadzić... Syria. Nowe oblicze operacji „Chammal” Francja zwiększa swoje lotnicze zaangażowanie w walkę z Państwem Islamskim. Operacje lotnicze prowadzone są w ramach operacji „Chammal”, która jest częścią wielonarodowej operacji „Inherent Resolve”, prowadzonej przez koalicję kilkudziesięciu... Początki polskiego podziemia narodowego Klęska II Rzeczypospolitej w wojnie obronnej we wrześniu 1939 r. i początek niemiecko-sowieckiej okupacji spowodowały powstanie i szybki rozwój dziesiątek mniejszych i większych niepodległościowych organizacji konspiracyjnych. Większość z nich... Armaty rewolwerowe Oerlikon – opracowane zgodnie z najbardziej rygorystycznymi wymaganiami Firma Rheinmetall Air Defence AG (wcześniej Oerlikon Contraves), część niemieckiej Rheinmetall Group, ma długą tradycję w zakresie konstruowania i produkcji systemów obrony przeciwlotniczej, wykorzystujących armaty automatyczne. Piąty rodzaj wojsk w budowie Wojska Obrony Terytorialnej rozpoczęły działalność 1 stycznia 2017 roku jako piąty rodzaj Sił Zbrojnych RP. Do ich podstawowych zadań należy: przygotowanie militarnej obrony państwa na poziomie lokalnym, w oparciu... Światowa jakość i sukcesy: bezzałogowe systemy WB Group Nad Wisłą od dawna mówi się o potrzebie innowacyjności, dzięki której Polska ma przestać liczyć się na świecie przede wszystkim jako rezerwuar niedrogiej, dobrze wykwalifikowanej siły roboczej, a zacznie... Cheetah – nowy system przeciwlotniczy kategorii C-RAM Podczas wystawy African Aerospace & Defence (AAD 2016), która odbyła się w dniach 14–18 września br. w Pretorii, w Republice Południowej Afryki, firmy Rheinmetall Air Defence AG, Rheinmetall Denel... Polskie bezzałogowe platformy przeciwminowe Morskie platformy bezzałogowe wykonują coraz szersze spektrum zadań bojowych, i pomimo że ich rola na współczesnym polu walki nie jest jeszcze kluczowa, to faktem jest, iż coraz częściej są... Czy Wisła i Narew zwiększą potencjał obronny Polski? Czy Wisła i Narew zwiększą potencjał obronny Polski? Dysponowanie przez państwo skutecznym systemem obrony powietrznej bezpośrednio przekłada się na zdolności obronne poszczególnych elementów jego systemu bezpieczeństwa, w tym... Wojskowe Zakłady Inżynieryjne – ponad pół wieku wspierania saperów Jednostki inżynieryjne i saperskie są nieodzowną częścią każdych sił zbrojnych. W czasie wojny działają na pierwszej linii, zapewniając właściwe tempo działań, w czasie pokoju pomagają ludności cywilnej podczas... bookusertagcrosslistfunnelsort-amount-asc Historia Polski (1914-1918)Historia Polski (1914-1918)Historia Polski w latach 1914-1918 to krótki, pięcioletni fragment dziejów. Wydarzenia tego pięciolecia zaważyły na sytuacji Polski na arenie tak międzynarodowej, jak i 1914 roku wybuchła I wojna światowa z udziałem mocarstw rozbiorowych: Austro-Węgier , Niemiec i Rosji . Doprowadziła ona do rozbudzenia wśród Polaków poczucia tożsamości narodowej , a jej przebieg i rezultaty (przede wszystkim upadek wszystkich trzech mocarstw zaborczych) umożliwiły odtworzenie niepodległego państwa ten charakteryzował się fatalnym stanem zaopatrzenia i wyżywienia społeczeństwa, a także znacznymi stratami, zarówno wśród żołnierzy wcielonych do walczących ze sobą armii, jak i ludności cywilnej, która zmuszona do świadczeń na rzecz armii okupujących kraj, ponosiła ogromne ciężary. Na skutek śmierci i deportacji liczba ludności zamieszkującej późniejszą II Rzeczpospolitą zmalała o około 14,9%[1]. Niebagatelne też były straty materialne, spowodowane działaniami wojennymi. Kolejne armie, przechodzące przez terytoria zaborów stosowały taktykę spalonej ziemi . Rosjanie, wycofując się na wschód podpalili szyby naftowe w Galicji i deportowali setki tysięcy ludzi. Natomiast Niemcy nie omieszkali wywozić do Rzeszy całych fabryk, przede wszystkim z terenu Łodzi [2]. Ocenia się, że w okresie 1914-1920 zniszczeniu uległo około 30% majątku narodowego na ziemiach polskich, zaś poziom produkcji przemysłowej w roku 1919 wyniósł w Polsce 30% stanu z roku 1913 w tych samych granicach[3].Okres ten zawiera się pomiędzy dwiema datami – 3 sierpnia 1914 przemówienie Piłsudskiego do żołnierzy w krakowskiej dzielnicy Oleandry i 11 listopada 1918 przekazanie Piłsudskiemu władzy wojskowej przez Radę Regencyjną ( 14 listopada 1918 przekazano Piłsudskiemu władzę cywilną). Na przestrzeni tego czasu – wraz z przesuwaniem się frontów i zmiennymi losami poszczególnych mocarstw zaborczych, kształtowały się zarówno koncepcje polskie (dotyczące sposobów i dróg do odzyskania niepodległości), jak i koncepcje zaborców oraz Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych, prowadzące do rozwiązania sprawy polskiej. W rezultacie, trudnego wcześniej do przewidzenia, przebiegu wojny wszystkie zainteresowane strony musiały prześcigać się w deklaracjach, a wkrótce także i w czynach, które legły u podstaw tworzenia polskiego wojska (Austro-Węgry, okupacja niemiecka, Rosja, Francja) i zalążków organizmu państwowego (okupacja niemiecka, Francja). Wszystko to razem sprawiło, że gdy 11 listopada 1918 roku I wojna światowa została zakończona, Polska powstała jako państwo uznane na arenie międzynarodowej, dysponujące przygotowaną kadrą polityczną i administracyjną oraz zawiązkami wojska, organów władzy wykonawczej i treści1 Polska przed wybuchem I wojny światowej2 Początek Problem Wymarsz Pierwszej Kompanii NKN – Legiony – Roman Dmowski – KNP3 Ofensywa niemiecko-austriacka w Walki Kryzys orientacji Okupacja4 Umiędzynarodowienie sprawy Rewolucja lutowa w Rosji5 Kryzys Rada Korpusy polskie w Wojsko polskie na Zachodzie6 Ostatni rok Rewolucja Orędzie prezydenta Zakończenie wojny7 Powrót Piłsudskiego do Powstanie rządu Granice i społeczeństwo Polski8 Podsumowanie9 Bibliografia10 Przypisy Polska przed wybuchem I wojny światowejPolacy byli poddanymi trzech dworów cesarskich, a ich los w każdym z zaborów był inny. W omawianym okresie największymi swobodami politycznymi i obywatelskimi cieszyli się mieszkańcy zaboru austriackiego ( Galicji ), podczas gdy w dwóch pozostałych trwała nasilona akcja rusyfikacyjna i germanizacyjna , a w rosyjskim panował ponadto nieprzerwanie stan wojenny . Z kolei – w sensie gospodarczym – najlepiej wypadał zabór pruski, najgorzej zaś Galicja. W zaborze rosyjskim – gdzie postawiono na rozwój przemysłu i handlu z Rosją – przejściowy sukces ekonomiczny osiągnęła Łódź , a polscy przemysłowcy i kupcy działali aktywnie na znacznym obszarze przemysłu towarzyszył rozwój transportu kolejowego (np. Kolej Warszawsko-Wiedeńska ) i drogowego, a ten sprzyjał także szybszemu obiegowi informacji. Podzielone kordonami ziemie polskie zaczynały ponownie nawiązywać dawne związki kulturowe i tworzyć nowe – polityczne. Z ziem zaboru pruskiego ciągnęły wycieczki do Krakowa i Lwowa , z wszystkich dzielnic szły pielgrzymki do Częstochowy . Z Kongresówki i Galicji słano do Wielkopolski , na Pomorze i Śląsk dzieła Mickiewicza , Sienkiewicza , Kraszewskiego i Prusa , by służyły "pokrzepieniu serc".Na ziemiach polskich – w przededniu wojny – zamieszkiwało około 20 milionów osób, uważających się za Polaków (dalszych 7 mln przebywało na emigracji). Masy chłopstwa, mieszczaństwa i szlachty były – mimo wysiłków zaborców – głęboko patriotyczne. Drugą, choć odległą, ostoją patriotyzmu była emigracja, szczególnie w wielkich skupiskach Polonii w USA – ( Filadelfia , Nowy Jork , Pittsburgh , Cleveland , Chicago ), Francji – ( Paryż , Lille ), Brazylii – (stan Paraná ).Zbliżał się konflikt o ogromnym znaczeniu dla Polski. Poprzedzające go wydarzenia ( wojna rosyjsko-japońska i rewolucja 1905 [4], kryzysy marokańskie ( 1906 i 1911 , kryzys bośniacki 1908 i wreszcie wojny bałkańskie 1912 i 1913 ) zapowiadały wielkie starcie dawnych sprzymierzeńców. Polacy rozumieli to doskonale, a w "wielkiej wojnie" widzieli szansę dla sprawy zdawało się, że należy poprzeć najmniej niebezpiecznego z zaborców – Austro-Węgry[6]. Takiego wyboru dokonał Piłsudski. Odmiennie pasywiści z Dmowskim na czele, którzy stawiali na Rosję, pokładając nadzieję w tym, że pod wpływem sprzymierzonych z nią państw Ententy, zdecyduje się ona na odbudowę państwa polskiego z ziem odebranym Niemcom i Austrii oraz obszaru Królestwa Kongresowego. Jeszcze inaczej sprawę widzieli działacze emigracyjni i polonijni na Zachodzie, którzy liczyli na poparcie Francji, Wielkiej Brytanii, a przede wszystkim Stanów Zjednoczonych. Ich orędownikiem był Paderewski powszechnie znany i poważany na całym niemieckie w zniszczonej miejscowości polskiej Początek wojny 28 czerwca 1914 Gawriło Princip z organizacji "Czarna Ręka" zastrzelił w Sarajewie austriackiego następcę tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żonę. Władze Austro-Węgier podejrzewały, że za zamachem stał wywiad serbski , ale dowodów nie miały. Postanowiły jednak wykorzystać zabójstwo jako pretekst do upokorzenia Serbii i zmuszenia jej do pewnych ustępstw[7], głównie w sferze propagandowej. Dlatego też wystosowały do rządu w Belgradzie – po porozumieniu się z Niemcami – ultimatum domagające się zaprzestania szerzenia nienawiści do Austro-Węgier, rozwiązania organizacji, które tę nienawiść propagowały i ukarania winnych zamachu. W odpowiedzi, udzielonej 23 lipca Serbia i Czarnogóra zgodziła się na wszystkie punkty (ale "zgodnie z wymogami prawa międzynarodowego") poza żądaniem udziału przedstawicieli władz austriackich w śledztwie przeciwko współwinnym zamachu, znajdującym się na terytorium serbskim. Poseł austriacki uznał odpowiedź za niewystarczającą i natychmiast opuścił Belgrad. Stosunki dyplomatyczne zostały zerwane, a 28 lipca Austro-Węgry wypowiedziały Serbii zaczął działać skomplikowany system sojuszy międzynarodowych. Rosja, protektorka Serbii, a w opinii jej władz także wszystkich Słowian południowych, ogłosiła mobilizację , co spowodowało wypowiedzenie jej wojny przez Niemcy ( 1 sierpnia 1914). Tego samego dnia mobilizację ogłosiła Francja[8], a 2 sierpnia poseł niemiecki w Brukseli zażądał od rządu belgijskiego zgody na przemarsz wojsk niemieckich; jednocześnie armia Rzeszy wkroczyła do Luksemburga , a w nocy z 3 na 4 sierpnia wtargnęła na terytorium Belgii. 4 sierpnia wypowiedziała wojnę Niemcom Wielka Brytania[9]. Dwa dni później przeciwko Rosji wystąpiły Austro-Węgry, a następnie do wojny przystąpiły inne kraje. W rezultacie w zmaganiach uczestniczyły 33 państwa (z czego 29 stanowiło Ententę , a 3 państwa centralne ) i około 70 mln żołnierzy. Straty wyniosły 10 mln zabitych i 20 mln wkroczeniu do Belgii Niemcy szybkimi marszami przez Liège i Brukselę dotarli do granicy francuskiej. Niemiecki sztab generalny opracował plan działań według zaleceń generała Alfreda von Schlieffena , sporządzony jeszcze w końcu XIX wieku. Był to plan wojny błyskawicznej ( niem. Blitzkrieg), zakładający zmasowanie na froncie zachodnim 7/8 całości sił i pokonanie Francji w ciągu kilku tygodni, by następnie przerzucić wojska na wsparcia sojusznika sztab rosyjski pchnął dwie armie do Prus – jedną od strony Wilna , drugą znad Narwi , co zmusiło Niemców do pospiesznego wycofania z frontu zachodniego dwóch korpusów. To dało Francuzom możność odparcia niemieckiego natarcia w wielkiej bitwie nad Marną w dniach 6 - 9 września 1914 . Tymczasem wzmocnione siły niemieckie gen. Hindenburga zadały klęskę Rosjanom pod Tannenbergiem i odepchnęły ich wstecz. Powodzenie przyniosła Rosjanom natomiast ofensywa na południu, gdzie szybko pokonali armię austriacką zajmując prawie całą Galicję ze Lwowem, przechodząc San i Wisłokę , oblegając twierdzę Przemyśl i zagrażając Krakowowi. Aby wesprzeć swych sojuszników, Niemcy uderzyli na środkowym odcinku frontu w kierunku na Warszawę i Dęblin ; zajęli Łódź i Płock , spychając Rosjan na linię rzek Bzura - Pilica .W ten sposób, już w pierwszych dniach, wojna wtoczyła się na ziemie polskie. Przez kraj przelewały się wielotysięczne armie, dochodziło do bitew i potyczek, a tym samym do zniszczeń oraz – towarzyszących każdej wojnie – gwałtów na ludności cywilnej. W dniach 4-7 sierpnia Niemcy zbombardowali niebroniony przez Rosjan i nieposiadający żadnego znaczenia militarnego, Kalisz . Problem polskiDo wybuchu wojny państwa zaborcze nie miały konkretnie sprecyzowanych planów w stosunku do Polski i Polaków. W Austrii pojawiła się koncepcja uczynienie z Galicji trzeciego "królestwa"[10], monarchii, a tym samym pogłębienia autonomii. Teraz, wraz z jej wybuchem, ten problem pojawił się i to od razu bardzo wyraziście. Zaczęło się od ogólnikowej odezwy Naczelnej Komendy austriackich wojsk z dnia 9 sierpnia:"Polacy! Zbliża się chwila oswobodzenia spod jarzma moskiewskiego. Sprzymierzone wojska Niemiec i Austro-Węgier przekroczą wkrótce granicę Królestwa Polskiego. Już się cofają Moskale. Upada ich krwawe panowanie, ciążące na was od stu przeszło lat. Połączcie się z wojskami sprzymierzonymi. Z naszymi sztandarami przychodzi do was wolność i niepodległość."[11]W Niemczech koła przemysłowe, militarne i nacjonalistyczne związane z Ligą Pan-Germańską wysuwały plany kolonizacji Wschodniej Europy, która miała być całkowicie podporządkowana ekonomicznie i militarnie interesom Niemiec. Projekt ten miał przyjąć nazwę "Mitteleuropy", bloku ekonomicznego pod hegemonią Niemieckiego Cesarstwa, które wykorzystując ekonomiczne zasoby tego rejonu zamierzały uzyskać potęgę zdolną do zwycięskiej rywalizacji z innymi mocarstwami światowymi. Polska w tym projekcie miała grać rolę małego państwa buforowego, poddanego stopniowej germanizacji(także poprzez sztucznie wywoływane klęski głodu zmniejszające populacje Polaków). Od terytorium dawnego Królestwa Kongresowego zamierzano anektować znaczne obszary, zwane "Polskim Pasem Przygranicznym", z których Niemcy planowali wypędzić Polaków i Żydów, a na ich miejsce osiedlić kolonistów Niemieckich. Marionetkowe państwo Polskie miało być monarchią na tronie której osadzony zostałby arystokrata z Niemiec lub Austrii. Początkowo miał być to książę austriacki, ale wraz z osłabieniem się pozycji Austro-Węgier w obozie Państw Centralnych, pomysł ten został zarzucony, a swoje pretensje do tronu polskiego wysunęło szereg książąt niemieckich, między innymi z Saksonii. Nawet po ewentualnym powstaniu owego satelickiego państewka, Cesarstwo Niemieckie zamierzało pozostawić kontrolę nad ekonomią, kolejami oraz wojskiem, w rękach niemieckiej armii. Generalnie projekt ten nie spotkał się z entuzjazmem dowództwa niemieckiego. Mimo tak ograniczonej autonomii uważali oni powstanie Państwa Polskiego za błąd. Jednocześnie wojska niemieckie rozdawały w dniach 7-8 sierpnia ulotki o treści: "Przychodzimy do was jako przyjaciele. Zaufajcie nam! Wolność wam niesiemy i niepodległość! Połączcie się z wojskami sprzymierzonymi..."[12].Rosja nie pozostała w tyle. 14 sierpnia 1914 ukazała się odezwa, podpisana przez naczelnego wodza wojsk rosyjskich, Wielkiego Księcia Mikołaja Mikołajewicza, równie ogólnikowa jak te z drugiej strony frontu: "...Niechaj Naród Polski połączy się w jedno ciało pod berłem Cesarza Rosji. Pod berłem tym odrodzi się Polska swobodna w swej wierze, języku i samorządzie"[13]. Z kolei na Zachodzie sprawa polska – przynajmniej w tej początkowej fazie wojny – nie wywoływała żadnych żywszych reakcji. Rządy państw Ententy uważały, że jest to wewnętrzny problem rosyjski, do którego nie powinny się wtrącać. Natomiast, jak zwykle życzliwie odnosiła się do sprawy polskiej opinia publiczna na Zachodzie[14] oraz liczna, a w USA dobrze zorganizowana Polonia , tradycyjnie związana z obozem narodowym. Wymarsz Pierwszej Kompanii KadrowejStrzelcy w Kielcach; w środku Józef PiłsudskiJózef Piłsudski początkowo nie wierzył, by konflikt serbsko-austriacki mógł przerodzić się w wojnę między zaborcami, ale 30 lipca 1914 wydał jednak rozkaz mobilizacyjny dla Związku Strzeleckiego . 2 sierpnia podporządkował sobie Drużyny Strzeleckie , a jednocześnie przyszła zgoda sztabu austriackiego na dywersyjne działania "wojsk polskich". O świcie 6 sierpnia z krakowskiej dzielnicy Oleandry[15] wyruszył ku granicy pierwszy oddział, poprzedzany przez 7-osobowy patrol konny Beliny . O godzinie żołnierze obalili słupy graniczne pod Michałowicami , przekraczając granice akcję w Kongresówce Piłsudski głosił oficjalnie, że zmierza do połączenia obu zaborów – Galicji i rosyjskiego – we wspólny organizm w związku z Austrią[16], a wydając rozkaz wymarszu liczył, że na widok wojska polskiego obywatele Królestwa chwycą za broń. W tym celu posłużył się mistyfikacją: w ulotce kolportowanej w Królestwie po 6 sierpnia informował, że 3 sierpnia w Warszawie sformowany został Rząd Narodowy, który jego – Piłsudskiego – mianował "komendantem polskich sił wojskowych". Opierając się na doniesieniach wywiadu liczył na szybkie zajęcie Warszawy. Tymczasem Rosjanie nie opuścili Warszawy, umocnili się nawet w Zagłębiu Dąbrowskim , gdzie Piłsudski miał zwolenników i mógł liczyć na poparcie i ochotników. W tej sytuacji słabe siły polskie nie miały szans na przyciągnięcie pod swoje sztandary ludności Kongresówki. Strzelców nie witano z radością, a wręcz wrogo. W rezultacie – po stoczeniu kilku potyczek i przejściowym zajęciu Kielc – Strzelcy wycofali się do Galicji. Reakcja Austriaków była oczywista: zażądali rozwiązania oddziałów strzeleckich lub włączenia ich do formacji Obrony Krajowej ( niem. Landsturm). NKN – Legiony – POW 16 sierpnia 1914 powstał w Krakowie, z inicjatywy polskich stronnictw politycznych, Naczelny Komitet Narodowy (NKN) z Juliuszem Leo (później Władysławem Jaworskim) na czele. NKN miał być – co uznali szybko Austriacy – "najwyższą instancją w zakresie wojskowej i politycznej organizacji zbrojnych sił polskich", a kierownictwo Departamentu Wojskowego objęli Władysław Sikorski (Kraków) i Aleksander Skarbek (Lwów). W skład NKN-u weszli przedstawiciele 11 partii politycznych z Galicji i 5 z Królestwa, w tym zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy Piłsudskiego. Odtąd wszystkie polskie formacje zbrojne miały występować jako Legiony Polskie pod austriackim zwierzchnictwem wojskowym. Piłsudski musiał się podporządkować. W odezwie do żołnierzy z 22 sierpnia napisał: "Naród budzić się zaczyna i nie chce zostawić nas samotnymi, jak byliśmy dotychczas. Zgłosiłem w swoim i waszym imieniu przystąpienie do organizacji szerszej, zapewniającej wojsku polskiemu większe środki i szersze działania"[17]. Liczył na to, że zachowa odrębność swej formacji, ale Austriacy byli nieugięci – Legiony mogły wystąpić jako formacja Landsturmu z dowódcami Polakami – generałami armii austriackiej. Jedyne, na co udzielono zgody, to polskie odznaki wojskowe, umundurowanie i powstały tylko Legion Zachodni i Legion Wschodni (ten drugi został rozwiązany nim jeszcze wszedł do akcji, bo jego żołnierze nie chcieli składać przysięgi na wierność cesarzowi; kilkuset z płk. Józefem Hallerem przeszło do Legionu Zachodniego, a około 5 tysięcy zostało wcielonych do armii). Ten kryzys spowodował wzrost niechęci czynników austriackich do polskich idei, Niemcy zaś[18] w ogóle nie wykazali zainteresowania. Sprawa polska, na tym początkowym etapie, rysowała się mgliście, a rola polityków i wojskowych, chcących stworzyć Wojsko Polskie II RP i uczynić zeń liczący się czynnik na frontach wojny, sprowadzała się do roli "petentów i niewygodnych suplikatorów"[19].Tymczasem w toczącej się wojnie brały udział – słabo wyposażone i źle uzbrojone – Legiony, najpierw w składzie trzech pułków (Piłsudski stał na czele 1. pułku), a wkrótce (pod koniec 1915 ) trzech brygad [20]. Już we wrześniu 1914 główne siły Legionów (dowódca gen. Karol Durski-Trzaska ) rzucone zostały w rejon Marmarosz Sziget na Węgrzech , a następnie walczyły w Karpatach Wschodnich , gdzie, po przejściu Przełęczy Pantyrskiej odnosiły sukcesy w bitwach pod Rafajłową i Nadwórną, a następnie wkraczając na Pokucie . 29 października , w wyczerpującej bitwie pod Mołotkowem poległo około 300 legionistów, a ponad 800 odniosło rany. Bataliony dowodzone przez Piłsudskiego brały udział w krwawych bitwach pod Anielinem i Laskami (22-26 października 1914), gdzie wybitną rolę odegrał Edward Rydz-Śmigły , ale w związku z załamaniem się ofensywy na kierunku warszawskim, musiały wycofać się[21] na Podhale, przy czym dwa tyłowe bataliony stoczyły zacięta bitwę pod Krzywopłotami . W tym właśnie momencie 1. pułk został – staraniem NKN – przekształcony w I Brygadę Legionów przełomie listopada i grudnia 1914, I Brygada – w ramach kontrofensywy austriackiej – stoczyła ciężkie boje pod Limanową , Chyżówkami i Marcinkowicami , wszędzie korzystając z pomocy górali. Przed samym Bożym Narodzieniem I Brygada (pod nieobecność Piłsudskiego dowodził szef sztabu Kazimierz Sosnkowski ) stoczyła jeszcze zażarty bój pod Łowczówkiem (22-25 grudnia), ale w początku 1915 została zluzowana i odeszła na odpoczynek[22]. II Brygada walczyła jeszcze w górach, przełamując front rosyjski w dniach 18-21 stycznia 1915 pod Kirlibabą i wychodząc na rubież rzek Dniestru i Seretu , by wreszcie też zostać wycofaną z rozwijał też utworzoną na jesieni 1914 Polską Organizację Wojskową (POW). Była to organizacja ściśle zakonspirowana, skierowana głównie przeciw Rosji. Jej komendantem był początkowo por. Tadeusz Zuliński, potem kpt. Stefan de Castenedolo Kasprzycki , faktycznie zaś sam Piłsudski. POW była całkowicie niezależna i dzieliła się na dwie formacje – Służbę Czynną i Rezerwę. Szkoliła oficerów i podoficerów dla przyszłego Wojska Polskiego, a nawet wydawała własne pismo "Rząd i Wojsko", redagowane przez Adama Skwarczyńskiego i Tadeusza Hołówkę . POW miała być siłą, która podejmie walkę w chwili, gdy decydować się będą losy niepodległości Polski. Obce wywiady nigdy nie przeniknęły w struktury POW i zaledwie podejrzewały istnienie podziemnej organizacji. Roman Dmowski – KNPW czasie, gdy Piłsudski i legioniści "rzucali na stos" swoje losy, w Królestwie działano ostrożniej. 3 sierpnia 1914 powstał w Warszawie Komitet Obywatelski, przekształcony 10 listopada , za zgodą Rosjan, w Centralny Komitet Obywatelski (CKO), który organizował pomoc dla ludności Kongresówki (i tej części Galicji, która znalazła się pod okupacją rosyjską) – na jego czele stali Stanisław Wojciechowski , Władysław Grabski i in., którzy uważali, że tworzą podwaliny przyszłego rządu polskiego, ale nie zamierzali organizować – przynajmniej na tym etapie – czynu zbrojnego. W pierwszej fazie wojny utrzymywali, że "zwycięstwo koalicji rosyjsko-francusko-angielskiej daje widoki zjednoczenia wszystkich ziem polskich z dostępem do Bałtyku"[23]" i potępiali legionistów Piłsudskiego jako "narzędzie polityczne" w ręku Austrii i Niemiec. W listopadzie ukształtował się ośrodek polityczny pod nazwą Komitet Narodowy Polski z Romanem Dmowskim na czele. W odezwie z 25 listopada [23] głoszono, że "klęska Niemiec to nasze zwycięstwo". Za cel naczelny wojny uznano "zjednoczenie Polski pod berłem monarchy rosyjskiego" i zabiegano o utworzenie oddziałów polskich u boku armii rosyjskiej. Tymczasem, z powodu oporu antypolskich elementów w sztabach rosyjskich tworzony przez ziemianina Witolda Gorczyńskiego[24] Legion Puławski nie przekroczył stanu batalionu , a w październiku 1915 przemianowany został na 739. nowoaleksandryjską i 740. lubelską drużynę pospolitego ruszenia ( ros. Ополчение).Wszelkie zabiegi ziemiaństwa, arystokracji, burżuazji i kleru Kongresówki, aby uzyskać od władz rosyjskich jakiekolwiek stanowisko w sprawie polskiej pozostawały bez echa dopóty, dopóki armie rosyjskie odnosiły sukcesy na froncie. Z tej też przyczyny Dmowski dość wcześnie nawiązał kontakty z działaczami polonijnymi na Zachodzie, a zwłaszcza z Ignacym Paderewskim , Janem Smulskim i Gabrielem Narutowiczem , którzy stali na czele akcji pomocowych i zabiegali w Paryżu i Waszyngtonie o podjęcie działań mających na celu odbudowę państwa polskiego. Ofensywa niemiecko-austriacka w 1915Zgodnie z planem niemieckiego szefa sztabu Ericha von Falkenhayna i jego austriackiego odpowiednika Conrada von Hotzendorfa wiosną 1915 armie państw centralnych podjęły ofensywę na froncie wschodnim. Jej celem było wyeliminowanie Rosji z wojny, by móc skutecznie uderzyć na rozpoczęło się 2 maja 1915. XI Armia niemiecka i IV Armia austriacka pod dowództwem gen. Augusta von Mackensena przełamały front rosyjski pod Gorlicami i błyskawicznie zajęły Przemyśl i Lwów. 5 sierpnia wojska niemieckie wkroczyły do Warszawy, pod koniec lata zdobyły Modlin , Wilno i Brześć Litewski . Pod koniec roku front przebiegał od Zatoki Ryskiej przez Baranowicze, Tarnopol , po Kamieniec Podolski na brzegach Dniestru. Do wojny po stronie państw centralnych przystąpiły Bułgaria i Turcja , a próba nawiązania fizycznego kontaktu sił Ententy z Rosjanami przez Dardanele skończyła się fiaskiem wielkiej operacji desantowej wojsk brytyjskich i australijskich pod Gallipoli . Wojska austriackie odparły ofensywę włoską w Alpach i pokonały Serbię. Walki LegionówBeliniacy (sześciu z siedmiu ułanów sławnego pierwszego patrolu) w 1916W zmaganiach tych brały udział formacje polskie. I Brygada, przy sztabie której znajdowało się dowództwo Legionów z gen. Durskim-Trzaską[25] (wspierana przez III) biła się na terenie Królestwa pod Konarami (maj 1915), Tarłowem (czerwiec 1915) oraz Jastkowem (lipiec-sierpień 1915). II Brygada walczyła na Bukowinie ( walki pod Rarańczą i pod pobliską Rokitną ). Jesienią, na Wołyniu , polskie pułki toczyły bitwy pod Kuklami, Kostiuchnówką (lipiec 1916) i Stowyhorżem, gdzie dawały silny odpór atakującym wojskom rosyjskim Brusiłowa. Armia austriacka cofała się pod naporem Rosjan, w związku z czym także Legiony musiały przejść z linii Styru nad Stochod, gdzie ofensywa rosyjska osłabła i walki przybrały charakter pozycyjnych. Większość sił polskich znajdowała się pod wspólnym dowództwem, lojalnym wobec koncepcji ciągu dwuletnich walk Legiony poniosły dotkliwe straty (około 15 tysięcy zabitych i rannych). Młody polski żołnierz okrzepł w trakcie tych walk. Był to zalążek przyszłej armii polskiej. Piłsudski uważał, że po wyparciu Rosjan z ziem polskich dalsze wspieranie Niemców i Austriaków nie będzie zgodne z polskim interesem narodowym, więc z wolna odsuwał się na dalszy plan i przechodził do opozycji wobec lojalistycznej komendy Legionów. Starał się wyhamowywać nabór do Legionów, natomiast z wielkim zaangażowaniem rozbudowywał POW. Kryzys orientacji prorosyjskiejRównież po drugiej stronie frontu nie rysował się żaden pozytywny scenariusz rozegrania sprawy polskiej. Na cztery dni przed oddaniem przez Rosjan Warszawy rosyjski premier powiadomił Dumę o decyzji carskiej w sprawie Polski. Mikołaj II polecał rządowi opracować ustawę dającą Polakom – oczywiście po wojnie – prawo do swobód kulturalnych, gospodarczych i narodowych, ale tylko w ramach autonomii pod berłem Romanowów. Plany te opracował minister spraw zagranicznych Rosji Siergiej Sazonow. Zakładały one pewną autonomię ziem polskich pod panowaniem Rosji, w których miał się znaleźć zaboru austriackiego oraz pruskiego, w niektórych planach przedstawiono również przyłączenie Górnego Śląska. Jednocześnie planowane swobody były znacznie mniejsze od tego co Polacy do tej pory uzyskali w Galicji pod panowaniem Austro-Węgier. Sazonow przedstawił następujące punkty swego planu ambasadorowi Francji:Rząd Polski miał się składać z przedstawiciela cara, czyli wicekróla, Rady Ministrów oraz dwuizbowego Parlamentuadministracja Polski zostałaby powierzona temu rządowicła, polityka zagraniczna, wojsko, finanse, sieć kolejowa pozostałyby domeną Imperium Rosyjskiegostosunki administracyjne pomiędzy Królestwem Polski a Carem miały pozostawać w gestii Senatu w Piotrogradzie, a w jego ramach specjalna komisja złożona po równo z Polskich i Rosyjskich Senatorów[26].Dwór Carski niechętnie patrzył na te propozycje, widząc w kwestii Polskiej jedynie element propagandowy, mający doraźny cel wojskowy. Wkrótce po ich przedstawieniu Sazonow został carskie spowodowało gwałtowne osłabienie orientacji prorosyjskiej. Roman Dmowski natychmiast wyjechał z Rosji do Szwajcarii , gdzie w Lozannie działała Agencja Polska , która stawiała sobie za cel zainteresowanie sprawami polskimi władz francuskich. Na samym początku wojny w wyniku jej starań sformowano nawet z ochotników-Polaków tzw. Legion Bajończyków [27], który jednak wykrwawił się pod Arras i większej już roli nie Rosję zostawił sobie Dmowski furtkę w postaci utrzymywanej nadal w Petersburgu (od 1915 Piotrogrodzie ) placówki KNP. Inni pasywiści, a w szczególności realiści i narodowcy, zawiązali w okupowanym Królestwie tzw. Międzypartyjne Koło Polityczne i czekali na rozwój wypadków. OkupacjaRosjanie, wycofujący się pod naporem armii niemieckiej z Królestwa, zostawiali za sobą spaloną ziemię. Ewakuowali ponad 800 tysięcy obywateli polskich, zabierali konie, bydło, zasoby banków, urządzenia fabryk, parowozy i wagony kolejowe. Wyjechało też około 200 tysięcy ludzi w jakiś sposób powiązanych z niemiecko-austriacka zaczęła się od deklaracji o autonomii i samorządzie, bowiem coś trzeba było Polakom obiecać, skoro liczono na poważne korzyści w postaci ochotniczej armii polskiej. Niemcy mówili niezobowiązująco o potrzebie nowych stosunków, Austriacy deklarowali odrodzenie Królestwa Polskiego w ramach Austro-Węgier. Obie strony ustanowiły urzędy gubernatorskie dla terenów okupowanych. W Warszawie zaczął władać gen. Hans von Beseler , w Lublinie gen. Erich Diller[28].W chwili wkraczania Niemców w Warszawie ujawniła się POW, a 15 sierpnia przybył do stolicy Piłsudski. Podczas tajnego posiedzenia 21 sierpnia w Otwocku mówił swoim podkomendnym, że Rosja poniesie klęskę w wyniku rewolucji, która obali carat[29]. W związku z powyższym POW musi się rozbudować dla podjęcia walki przeciwko państwom centralnym. W początkach 1916 POW działała w 17 okręgach i 77 obwodach. W jej szeregach było ponad 15 tysięcy którzy wprowadzili ostry reżim okupacyjny (obowiązkowe dostawy dla armii, kontrybucje, branie zakładników), zezwolili jednak na działalność ich zdaniem pozapolityczną, z czego skorzystało polskie szkolnictwo, uruchamiając błyskawicznie szkoły wyższe w Warszawie oraz organizując Komisję Pedagogiczną przy Stowarzyszeniu Nauczycielstwa Polskiego, która przygotowała plan utworzenia 7-klasowych szkół powszechnych i 4-letnich ogólnokształcących szkół Kongresówki niechętnie przyjmowało okupantów. Niemcom generalnie nie ufano, a ponadto związana ekonomicznie z Rosją burżuazja po cichu liczyła na powrót Rosjan, więc z dystansem odnosiła się także do piłsudczyków. Umiędzynarodowienie sprawy polskiejRok 1916 przyniósł, obok zmian na frontach i w sytuacji międzynarodowej, także poważne zmiany w sytuacji narodu polskiego. Sytuacja na frontach ostatecznie przekreśliła nadzieje Niemiec na szybkie zwycięstwo. Wielka bitwa pod Verdun (luty-czerwiec 1916) zakończyła się niepowodzeniem wojsk niemieckich, chociaż stosunek strat przemawiał na ich korzyść[30]. Przeprowadzona bezpośrednio po niej ofensywa sprzymierzonych nad Sommą , (czerwiec-październik 1916) wprawdzie również nie przyniosła rozstrzygnięcia, ale zarysowała się wyraźna przewaga technologiczna Ententy. Latem tego roku zarysowała się też wyraźna przewaga sprzymierzonych w stanach osobowych armii. Nie udało się również Niemcom wygrać w wielkiej bitwie morskiej u brzegów Jutlandii i przełamać przewagi brytyjskiej na morzu. Na południu Europy do wojny po stronie Ententy przystąpiła Rumunia , co również zmniejszyło szansę państw centralnych na końcowe zaistniałej sytuacji prędzej czy później musiało dojść do umiędzynarodowienia sprawy polskiej. Przekonywani przez niektórych polskich polityków[31] przedstawiciele władz okupacyjnych uwierzyli, że z ziem polskich można wybrać jeszcze co najmniej milion żołnierzy. Główny kwatermistrz armii niemieckiej gen. Ludendorff pisał wprost: "Stwórzmy Wielkie Księstwo Polskie z Warszawy i Lubelskiego, a zaraz potem polską armię pod dowództwem niemieckim"[32].W tej sytuacji doszło do ogłoszenia (po konferencji w Pszczynie ) tzw. aktu 5 listopada – proklamacji dwóch cesarzy, mówiącej o powstaniu "samodzielnego państwa" z ziem "panowaniu rosyjskiemu wydartych" z dziedziczną monarchią i ustrojem konstytucyjnym. O granicach, własnej armii, polityce zagranicznej mowy w dokumencie nie było. Polacy w większości akt cesarzy zignorowali: społeczeństwo nie miało zaufania do niemieckich deklaracji. Dowiódł słuszności takiej podejrzliwości społeczeństwa gubernator Beseler ogłaszając (już 9 listopada) zaciąg do armii nazwanej " Polską Siłą Zbrojną (niem. Polnische Wehrmacht)", która miała być "tymczasowo" włączona do armii niemieckiej. Mocarstwa okupacyjne poczyniły kolejny krok 6 grudnia 1916 i utworzyły Tymczasową Radę Stanu (TRS) składającą się z "25 reprezentantów wszystkich ziem i wszystkich kół zawodowych" oraz po trzech komisarzy ze strony rządów cesarskich. Polacy stanęli przed dylematem – z jednej strony rysowała się szansa utworzenia namiastki rządu narodowego, z drugiej zachodziło łatwe oskarżenie o kolaborację. Takie wahania miał też Piłsudski, który prowadził w tej sprawie rozmowy z prezydentem Warszawy księciem Zdzisławem Lubomirskim. W nadziei na powstanie namiastki rządu narodowego pewna liczba obywateli postanowiła jednak TRS poprzeć. Na czele Rady stanął Wacław Niemojewski, ziemianin z sprawy polskiej stało się faktem. Akt 5 listopada był jak "piorun z jasnego nieba"[33] dla zupełnie nie przygotowanych państw Ententy. W podjęciu decyzji pomocni byli przebywający na Zachodzie Polacy z Dmowskim na czele. Nie obyło się także bez emigracji i Polonii tak w Europie, jak i w Ameryce. Działacze tej miary, co Henryk Sienkiewicz czy Ignacy Paderewski, posiadali odpowiednie wpływy i umieli oddziaływać na opinię publiczną pierwszy głos zabrał car Mikołaj, który 25 grudnia w rozkazie dla wojska uznał, że ważnym celem wojny jest utworzenie "Polski wolnej, złożonej z wszystkich trzech części, dotąd rozdzielonych, z własnymi izbami ustawodawczymi i wojskiem". Wkrótce w podobnym tonie wypowiedzieli się premier francuski Aristide Briand i prezydent USA Thomas Woodrow Wilson , którego słowa zostały w Polsce powitane szczególnie ciepło. W dniu 6 kwietnia 1917 Stany Zjednoczone wypowiedziały Niemcom wojnę. Rewolucja lutowa w Rosjioświadczenie Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich ogłoszone w " Prawdzie " z losach Polski zadecydować miała jednak nie postawa państw Zachodu, a to, co działo się w Rosji. Ofensywa Brusiłowa przyniosła ogromne straty, zarówno ludzkie, jak i materialne. Gospodarka Rosji leżała w ruinie. W całym imperium narastało niezadowolenie, a w miastach zaczął się głód. W tej sytuacji – w styczniu 1917 – rozpoczęła się fala strajków, która szybko ogarnęła cały kraj. Dochodziło do manifestacji ulicznych organizowanych przez skrajnie lewicowe partie i bratania się wojska z tłumem. 27 lutego obalony został rząd, a car Mikołaj złożył abdykację. Powstała republika demokratyczna z tymczasowym rządem księcia imperium liczyły na rychłe zawarcie pokoju, a tymczasem w czerwcu ruszyła – i natychmiast się załamała[34] – kolejna ofensywa na froncie w Galicji. Rząd Tymczasowy musiał stanąć przeciwko masom robotniczym i nabierającym coraz większego znaczenia Radom Delegatów. Dla zapobieżenia rewolucji 8 lipca powstał nowy rząd kierowany przez Aleksandra Kiereńskiego . Nieco wcześniej, bo 14 marca, Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich ogłosiła, że "Polska ma prawo do całkowitej niepodległości", a w trzy dni później również rząd, w oficjalnej nocie oznajmił, że uznaje "prawo braterskiego narodu polskiego (do) stanowienia o swym losie z własnej woli". Deklaracją tą Rosja – wciąż jeszcze walczący członek Ententy – rozwiązywała ręce państwom Zachodu w kwestii polskiej. Kryzys przysięgowy Rewolucja w Rosji wzbudziła w Berlinie i Wiedniu nadzieje na rychłe zakończenie wojny na wschodzie i możność przerzucenia znacznych sił na front zachodni i osiągnięcia przewagi, tym więcej, że odparta została ofensywa francusko-brytyjska gen. Nivelle'a, a walczący przeciwko Austriakom Włosi ponieśli ciężką klęskę w Alpach. Sporych sukcesów oczekiwano też po rozpoczętej właśnie nieograniczonej wojnie przejściowe sukcesy spowodowały utwardzenie stanowiska wobec wojsk polskich. Od legionistów zażądano natychmiastowego złożenia przysięgi wiernopoddańczej. Na to tylko czekał Piłsudski – zerwał z TRS , odmówił złożenia przysięgi i zaapelował o to samo do Legionów. Władze niemieckie i austriackie zareagowały represjami. Odmawiających przysięgi albo wcielano do armii austriackiej i wysyłano na front włoski[35], albo osadzano w obozach internowania w Beniaminowie i Szczypiornie . Samego Piłsudskiego aresztowano w nocy z 21 na 22 lipca 1917 i wywieziono do twierdzy w Magdeburgu [36].Społeczeństwo było oburzone. W proteście przeciwko takiemu postępowaniu zaborców TRS dokonała samorozwiązania. By jakoś załagodzić konflikt władze okupacyjne niemieckie przekazały w ręce polskie sądownictwo, a jesienią utworzono namiastkę władz Królestwa, a mianowicie 3-osobową Radę Regencyjną . Rada Regencyjna Rada (w składzie: prezydent Warszawy książę Lubomirski, arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski i ziemianin Józef Ostrowski [37]) miała – wespół z Radą Stanu – być władzą ustawodawczą, zaś wykonawczą złożyć na ręce rządu. Ów rząd z Janem Kucharzewskim na czele powstał 7 grudnia i z miejsca zajął się organizowaniem polskiego szkolnictwa i sądownictwa, a także administracji, co zaowocować miało w chwili faktycznego odzyskania niepodległości. POW ponownie przeszła do działań konspiracyjnych, a w społeczeństwie ponownie zaczęło wzrastać zaufanie do obozu niepodległościowego. Korpusy polskie w Rosji Rewolucja zaktywizowała 3-milionową rzeszę Polaków w Rosji. W Piotrogrodzie powstał Związek Wojskowych Polaków, który na swego honorowego przewodniczącego wybrał Piłsudskiego, a 21 czerwca 1917 powołano do życia Naczpol pod przewodnictwem Władysława Raczkiewicza . Celem Naczpolu było utworzenie oddziałów polskich z oficerów i żołnierzy służących w armii w kwietniu dowództwo rosyjskie przekształciło Brygadę Strzelecką[38] w Dywizję Strzelców Polskich. Dywizja latem 1917 walczyła w Galicji. Pułk ułanów stoczył zwycięską bitwę pod Krechowcami i bronił Stanisławowa przed rabusiami-maruderami z armii 1917 Naczpol zdecydował o rozformowaniu Dywizji i powstaniu I Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego . Była to najliczniejsza polska formacja w Rosji – należało do niej ponad 25 tysięcy ludzi. Wiosną 1918 toczyła zacięte boje z bolszewikami pod Bobrujskiem , a latem – po wkroczeniu Niemców[39] – została otoczona przez przeważające siły niemieckie i zmuszona do kapitulacji. Żołnierze, po złożeniu broni, zostali odesłani do przełomie lat 1917-1918 zaczął formować się w Rumunii i Besarabii II Korpus , którego cennym nabytkiem była II Brygada legionów Józefa Hallera , która w ciężkim nocnym boju przełamała front pod Rarańczą i przeszła na stronę rosyjską. II Korpus przetrwał do maja 1918 na Ukrainie , ale uległ przeważającym siłom niemieckim w bitwie pod Kaniowem i również został rozwiązany. Najmniej znane są dzieje III Korpusu Polskiego formowanego na Ukrainie, który jeszcze w trakcie owego formowania został rozbrojony i internowany przez wszyscy żołnierze wracali od razu do kraju, niektórzy udawali się do Murmańska lub na Kubań , gdzie formowały się oddziały polskie do walki – u boku Ententy – z Armią Czerwoną . Wojsko polskie na ZachodzieBłękitna Armia. Przysięgę na sztandar składa gen. HallerJózef Haller po klęsce kaniowskiej przedostał się przez całą Rosję do Murmańska, skąd odpłynął do Francji. Dotarł tam w początkach lipca 1918. Rok wcześniej, na skutek nasilonej akcji działaczy polskich tej miary co Ignacy Paderewski czy Wacław Gąsiorowski , prezydent Francji Raymond Poincaré wydał dekret powołujący "autonomiczną armię polską" pod komendą w Lozannie działacze z Dmowskim na czele zawiązali Komitet Narodowy Polski , który przeniósł się wkrótce do Paryża. Tam Dmowski powiadomił władze Entanty, że KNP reprezentuje interes Polski na Zachodzie i jest władny podejmować decyzje polityczne i wojskowe. We wrześniu Komitet został oficjalnie uznany przez Francję, Anglię, Włochy i Stany Zjednoczone, cieszył się nadto poparciem Związku Narodowego Polskiego w USA, Rady Zjednoczenia Międzypartyjnego w Piotrogrodzie i krajowych do armii polskiej we Francji prowadzony był ze szczególnym zaangażowaniem w Ameryce , skąd przybyło (głównie z USA i Brazylii ) ponad 25 tysięcy natychmiast po przybyciu do Francji objął dowodzenie nad Armią dla koloru mundurów nazywaną Błękitną, z którą ruszył na front w Szampanii . 15 lipca 1. Pułk stoczył zwycięską bitwę pod Esperance, a w dniach 23-25 lipca wiódł ciężkie boje o las Bois de la Raquette. Ostatni rok wojny Rewolucja bolszewicka W kwietniu 1917 wrócił do Rosji[40] Lenin , który stanął natychmiast na czele Komitetu Centralnego Partii Bolszewickiej. Umiejętnie żonglując hasłami rewolucyjnymi, w krótkim czasie zdołał uzyskać przewagę w Piotrogrodzkiej Radzie i skłonić ją do dokonania przewrotu. Tzw. rewolucja bolszewicka[41] rozpoczęła się 7 listopada skoncentrowanym atakiem na siedziby władz Rządu Tymczasowego. Już następnego dnia powstał nowy rząd – Rada Komisarzy Ludowych z Leninem i Socjaldemokratyczną Partią Robotniczą Rosji (bolszewików) na czele. Zwołany natychmiast Wszechrosyjski Zjazd Rad uchwalił, pod ich dyktando, dwa dekrety: dekret o ziemi i dekret o pokoju. Dekret o pokoju mówił że "Rząd robotniczo-chłopski (...) proponuje wszystkim wojującym narodom i ich rządom niezwłoczne rozpoczęcie rokowań o sprawiedliwy, demokratyczny pokój (...) bez aneksji"Konsekwencją tego dekretu było zawieszenie broni (27 listopada) i podpisania rozejmu z państwami centralnymi (15 grudnia), a 3 marca 1918 rozpoczęły się w Brześciu nad Bugiem rokowania pokojowe. Rozmowy szły opornie, bowiem strona bolszewicka kwestionowała niezależność rządów Polski, Litwy i Łotwy . Dla "zmiękczenia" bolszewików Niemcy zaprosili do Brześcia delegację ukraińską [42], której – za cenę doprowiantowania armii niemieckiej milionem ton zboża – obiecali odstąpienie znacznej części Galicji i Chełmszczyzny. Postanowienia brzeskie wywołały ogromne oburzenie w Polsce i w szeregach wojska. To właśnie dlatego II Brygada Legionów podjęła decyzję o przejściu (pod Rarańczą) na stronę rosyjską. Odbywały się manifestacje protestacyjne i strajki, do dymisji podał się rząd Kucharzewskiego. Nawet Rada Regencyjna groziła lipcu 1918 r., po próbie przewrotu eserowców i zamachu na Lenina, rozpoczął się w Rosji okres czerwonego terroru. Jego ofiarą padły też wszystkie organizacje polskie i pisma wydawane w języku polskim. Represjonowano działaczy organizacji polskich, w tym POW i Zjednoczenia Międzypartyjnego. Orędzie prezydenta Wilsona8 stycznia 1918 prezydent Stanów Zjednoczonych, Wilson, wygłosił swe słynne przemówienie w Kongresie , zawierając w czternastu punktach warunki zakończenia wojny. W punkcie trzynastym znalazło się ważne dla sprawy polskiej stwierdzenie: "Należy utworzyć niezależne państwo polskie, które będzie zajmować terytoria zamieszkane przez niezaprzeczalnie polską ludność i któremu należy zapewnić bezpieczny i swobodny dostęp do morza...", co w Polsce przyjęte zostało z korpus ekspedycyjny w Europie nie był zbyt liczny, ale zdanie Stanów Zjednoczonych liczyło się w świecie, skąd przekonanie Polaków, że odzyskanie niepodległości jest tylko kwestią czasu. Zakończenie wojnyW roku 1918 sytuacja na frontach wojny światowej zmieniła się radykalnie na niekorzyść państw centralnych. Wprawdzie na wschodzie, po jednostronnym wycofaniu się z wojny bolszewików, armie niemiecka i austriacka zajęły ogromne obszary sięgając po Psków i Odessę, to na zachodzie i południu ponosiły klęskę za klęską. 9 sierpnia nastąpiło przełamujące uderzenie sprzymierzonych na linii Sommy, a jednocześnie, w Niemczech rozpoczęła się fala strajków, które były zapowiedzią rewolucji przygotowywanej przez Różę Luksemburg i Karola Liebknechta. 3 listopada wybuchło powstanie marynarzy w Kilonii , a w kilka dni później rozpoczęły się komunistyczne zamieszki w Hamburgu , Rostocku , Bremie i Berlinie . W tym samym czasie zaczął się rozpad monarchii habsburskiej – w ciągu kilku dni niepodległość ogłosiły Czechy , Węgry i Jugosławia , w Wiedniu – obalając monarchię – objął władzę republikański rząd Karla Rennera, zaś w Niemczech abdykował cesarz Wilhelm II. 11 listopada 1918 roku w wagonie kolejowym w lasku w Compiègne podpisany został akt kapitulacji Niemiec i tym samym I wojna światowa została zakończona. Powrót Piłsudskiego do WarszawyPiłsudski i Paderewski w WarszawieW październiku 1918 r., kiedy było już oczywiste, że państwa centralne upadną, w Polsce rozpoczęła się walka o władzę. Wydawało się, że największe szanse na jej przejęcie ma – cieszący się poparciem Francji – KNP w Paryżu, który usilnie zabiegał o uznanie za rząd "de facto". Działacze KNP we Francji (hr. Zamoyski), USA (Paderewski, Smulski i Dmowski), w Anglii (Sobański) i we Włoszech (Skirmunt) przekonywali sojuszników o konieczności wysłania (przez Morze Czarne i Rumunię) do Polski armii Hallera. Odpowiedni wniosek w tej sprawie trafił do francuskiego premiera i ministra wojny Georges'a Clemenceau . Ententa była jednak ostrożna. Na Zachodzie wiedziano o istnieniu Rady Regencyjnej i piłsudczyków , a Anglia była pomysłom KNP zdecydowanie przeciwna. W tej sytuacji o wszystkim zadecydować miały wydarzenia w Regencyjna w ostatnich miesiącach swego istnienia pokazała, że jest rzeczywiście polskim rządem tymczasowym. W październiku wprowadziła nową formułę przysięgi wojskowej (Pierwsze jej słowa brzmiały: "Przysięgam Bogu, Ojczyźnie, Państwu Polskiemu i Radzie Regencyjnej...", co strona niemiecka przyjęła bez oporu), w połowie miesiąca ogłosiła zaciąg do armii polskiej, a 2 listopada przyjęła pierwsze przysięgi oddziałów Polskich Sił Zbrojnych . Dorobek Rady Regencyjnej był olbrzymi i trudny do przecenienia. Rozwinięto i umocnioniono, przejęte od Niemców w czasach istnienia TRS, polskie szkolnictwo, służbę zdrowia i sprawiedliwości oraz administrację państwową. Wydano szereg ustaw i norm prawnych, które wykorzystane były potem w II RP. Ustanowiono sieć placówek dyplomatycznych w krajach związanych z blokiem państw centralnych oraz w krajach neutralnych. Regenci mieli także duże osiągnięcia w dziedzinie wojskowej. Rozwinęli patronat nad Polską Siła Zbrojną (od 12 października Wojskiem Polskim), z pomocą gen. Tadeusza Rozwadowskiego oraz działaczy Komisji Wojskowej utworzyli zręby naczelnych władz wojskowych: Sztab Generalny, Ministerstwo Spraw Wojskowych i szkoły wojskowe. W okresie istnienia RR opracowano także wiele regulaminów wojskowych oraz szereg aktów prawnych normujących funkcjonowanie wojska, na czele z Tymczasową Ustawę o Powszechnym Obowiązku Służby Wojskowej. Prace te wykonano bez wiedzy Piłsudskiego, a czasem wbrew jego woli. To wszystko przygotowywało grunt pod powstanie niepodległego powszechnie uważany za przywódcę obozu niepodległościowego, cieszył się poparciem legionistów i POW. Pobyt w więzieniu magdeburskim tylko umocnił jego pozycję. Rada Regencyjna i liczne organizacje polskie apelowały do władz niemieckich o jak najszybsze uwolnienie go z twierdzy. 31 października przybył do Magdeburga hr. Harry Kessler (wysłannik władz Rzeszy) mający wybadać poglądy Piłsudskiego. Niemcy wahali się jeszcze, ale 7 listopada zaczęły się zamieszki w Berlinie[43] poparte przez zdemoralizowaną armię. Przed rządem Niemiec stanęło widmo puczu, któremu – jak się obawiano – przyjdą z pomocą rosyjscy bolszewicy. Utworzenie na ich drodze państwa polskiego mogło powstrzymać parcie ku zachodowi. W tej sytuacji 8 listopada 1918 roku Piłsudski wraz z Sosnkowskim zostali uwolnieni i 10 listopada, pociągiem specjalnym z Berlina, dotarli do Warszawy. Na dworcu oczekiwał ich regent Lubomirski. Powstanie rządu polskiegoW nocy z 6 na 7 listopada 1918 powstał historycznie pierwszy Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej w Lublinie z Ignacym Daszyńskim na czele. Był to rząd lewicowy, socjalistyczny, a w jego skład weszli też ludzie związani z Piłsudskim (np. Wacław Sieroszewski , Edward Rydz-Śmigły ). Przybyły do Warszawy (gdzie właśnie ujawniła się POW, która wspólnie z dowborczykami i młodzieżą akademicką przystąpiła do rozbrajania Niemców[44]) Piłsudski chciał początkowo jechać do Lublina i włączyć się w prace tamtejszego rządu, ale przekonany przez księcia Lubomirskiego, że rząd należy tworzyć w Warszawie, wysłał telegram do Daszyńskiego i Rydza-Śmigłego z wezwaniem do stawienia się w stolicy. 11 listopada Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu naczelne dowództwo nad siłami zbrojnymi, a 14 listopada przejął on władzę cywilną. Rada Regencyjna uległa rozwiązaniu. 18 listopada powołany został rząd Jędrzeja Moraczewskiego w składzie: Wasilewski, Prauss, Arciszewski, Ziemięcki, Malinowski (PPS i PPSD), Thugutt, Nocznicki (PSL-Wyzwolenie), Witos, Kędzior (PSL-Piast), Wajda (Zjednoczenie Ludowe), Piłsudski, Downarowicz, Iwanicki i Supiński (jako bezpartyjni).Dwa dni wcześniej, 16 listopada, Piłsudski wystosował depeszę do państw Ententy , w której informował o powstaniu niepodległego państwa polskiego obejmującego wszystkie wyzwolone ziemie Polski. Granice i społeczeństwo PolskiGranice niepodległej Polski w roku 1918 zaczynały się dopiero kształtować. Nie był jeszcze znany ich przebieg, ani zasięg. W chwili zakończenia I wojny światowej rozpoczynał się dopiero proces scalania ziem mających (od roku 1921 ) tworzyć II Rzeczpospolitą . Marzeniem większości Polaków był powrót do granic sprzed roku 1772 , ale tylko nieliczna mniejszość w to wierzyła. Zaczynały się dopiero walki o Wielkopolskę i Śląsk , 1 listopada wybuchły walki o Lwów , niejasna była kwestia odzyskania dostępu do morza i statusu Gdańska .Ludność nowego państwa, podzielona przez zaborców przez 123 lata, była niejednolita i podejrzliwie nastawiona do nowych sąsiadów. Obok podziałów rozbiorowych istniały też poważne podziały etniczne, ze względu na mnogość mniejszości etnicznych i ich różnorodne zapatrywania na istnienie państwa w tym kształcie. Co więcej brakowało sposobów i środków dla rozwiązania najistotniejszych problemów. PodsumowanieLata 1914-1918 były w dziejach Polski okresem, w którym zrodziła się i okrzepła myśl o wyzwoleniu narodu spod ponad wiekowej niewoli. Był to okres, w którym próbie poddane zostały koncepcje obozów politycznych końca XIX i początku XX wieku i wykształcił się model, jaki legł u podstaw II Rzeczypospolitej. Zwycięstwo w tych zmaganiach początkowo odniósł obóz piłsudczykowski, a przegranymi okazali się ten to także okres zrywu niepodległościowego. Polacy otrzymali możność współdecydowania o własnym losie we własnej ojczyźnie. Ale powszechna bieda, często głód, brak pracy, spekulacja i wielka troska o to, co będzie, sprawiały, że radość z wolności mieszała się z niepewnością jaka będzie ta nowa poniósł ogromne straty, a odbudowa zniszczeń miała potrwać jeszcze długo. BibliografiaMarian Eckert, Historia Polski 1914-1939, Warszawa 1990, Sebastian Haffner, Prusy bez legendy, zarys dziejów, Warszawa 1996, Cezary Leżeński, O kawalerii polskiej XX wieku, Ossolineum 1991, Jan Molenda, Piłsudczycy a Narodowi Demokraci 1908-1918, Warszawa 1980Janusz Pajewski, Historia powszechna 1871-1918, Warszawa 1978Józef Piłsudski, Moje pierwsze boje, Łódź 1988, Przypisy↑ I. Gieysztor, Research into the Demographic History of Poland: a provisional summing-up, Acta Poloniae Historica, XVIII (1968), s. 5-17↑ N. Davies, Boże Igrzysko, s. 662↑ A. Radziwiłł, W. Roszkowski. Historia 1871-1939↑ Ukazały słabość imperium rosyjskiego i obudziły nadzieje represjonowanych i rusycyzowanych narodów↑ Aktywiści – generalnie obóz niepodległościowy, dążący do wywalczenia Polski czynem; pasywiści – zwolennicy ewolucji ku autonomii, a nawet niepodległości, ale we współdziałaniu z władzami państw zaborczych↑ Tak też myślał Piłsudski: "Nie chciałem pozwolić, aby w czasie, gdy na żywym ciele naszej Ojczyzny miano wyrąbywać nowe granice państw i narodów, samych przy tem Polaków tylko zabrakło. Nie chciałem dopuścić, by na szalach, na które miecze rzucano, zabrakło polskiej szabli"↑ Serbia, korzystając z parasola rosyjskiego i zasłużonego miana "bałkańskiego Piemontu ", z upodobaniem uprawiała politykę anty-austriacką↑ Na pytanie ambasadora Rzeszy jakie będzie stanowisko Francji w razie wojny rosyjsko-niemieckiej, premier Republiki odpowiedział, że Francja postąpi tak, "jak nakaże jej honor i interes"↑ Anglia nie była związana żadnymi umowami(tzw. Entente Cordiale nie było traktatem, a jedynie porozumieniem odnośnie podziału stref wpływów w Afryce), ale obawiała się supremacji niemieckiej na kontynencie w razie klęski Francji↑ Zamysł ten, zrodzony w roku 1912 w Wiedniu, został ostro skrytykowany w Budapeszcie i tym samym upadł, ale wraz z wybuchem wojny nadzieje odżyły wśród zwolenników orientacji na Austrię↑ Historia Polski 1914-1939, Warszawa 1990, Historia powszechna 1871-1918, Warszawa 1978, M. Eckert, W swym historycznym przemówieniu z 3 sierpnia Piłsudski mówił: "Spotkał was ten zaszczyt niezmierny, że pierwsi pójdziecie do Królestwa i przestąpicie granice rosyjskiego zaboru, jako czołowa kolumna wojska polskiego idącego walczyć za oswobodzenie ojczyzny. Wszyscy jesteście żołnierzami. Patrzę na was jako na kadry, z których rozwinąć się ma przyszła armia polska i pozdrawiam was jako pierwszą kompanię kadrową..." W rzeczywistości liczył na powtórzenie sytuacji z 1863 , co ułatwi zorganizowanie władz powstańczych, uwolnienia się od Austrii i utworzenia niezależnej siły politycznej równorzędnej dla wojujących mocarstw↑ Do Berlina jeździli w tej sprawie Jodko-Narkiewicz, Sikorski i polityk ze Śląska – Wojciech Korfanty ↑ Józef Piłsudski, Moje pierwsze boje, Łódź 1988, Sześć pułków piechoty, dwa pułki kawalerii i pułk artylerii↑ Niezwykle śmiały rajd bocznymi drogami pomiędzy liniami rosyjskimi i niemieckimi↑ Uzupełniono stany, a żołnierze dostali nowoczesne karabiny i – wreszcie – karabiny maszynowe↑ 23,0 23,1 Odezwa Stronnictwa Narodowej Demokracji (SND) z 28 sierpnia 1914. W: Piłsudczycy a Narodowi Demokraci 1908-1918, Warszawa 1980, Uzyskał zezwolenie szefa sztabu głównego armii rosyjskiej w Baranowiczach i w końcu listopada mianowano go naczelnikiem↑ Dowodził w rzeczywistości szef sztabu Legionów, mjr Zagórski, pro-austriacki lojalista↑ An Ambassador's Memoirs By Maurice Paléologue Volume II Ch. X ↑ Dwie kompanie w składzie 1. pułku Legii Cudzoziemskiej ↑ W maju 1916 wymieniony na gen. Karla Kuka↑ M. Eckert, 240 tysięcy wobec 275 tysięcy po stronie francuskiej↑ Tytus Filipowicz, Władysław Sikorski, Władysław Studnicki↑ W liście do ministra spraw zagranicznych z lipca 1916↑ Określenie Dmowskiego↑ W armii szerzyła się dezercja, panowało rozprzężenie w oddziałach frontowych, nasilała się antywojenna agitacja bolszewicka↑ Odnosiło się to do tych, którzy pochodzili z Galicji↑ W więzieniu towarzyszył mu Kazimierz Sosnkowski↑ Wszyscy trzej związani z obozem pasywistów↑ Jej trzon stanowili żołnierze dawnego Legionu Puławskiego↑ Po zawarciu tzw. pokoju brzeskiego↑ Przez Skandynawię; był w to zamieszany wywiad niemiecki↑ W zasadzie przewrót pałacowy przy minimalnym oporze legalnej władzy↑ Był to rząd bez kraju – w tym samym momencie do Kijowa wkraczały wojska bolszewickie↑ 10 listopada przerodziły się w rewolucję↑ Nie obeszło się bez walk – przy zdobywaniu Cytadeli i Zamku poległo 30 Polaków. Dopiero rozmowa Piłsudskiego z delegacją Soldatenratu rozwiązała sytuację i Niemcy 16 listopada opuścili stolicę Polski Inne hasła zawierające informacje o "Historia Polski (1914-1918)": Inne lekcje zawierające informacje o "Historia Polski (1914-1918)": KAŻDY TEMAT JEST NA OSOBNEJ KARTCE ;) DZIEKUJE ;D I wojna światowa W momencie wypowiedzenia wojny Niemcy dysponowały najlepszą armią. Jako pierwsi narzucili przeciwnikom czas i miejsce walki. Plan wojny z Francją i Rosja opracował w 1908r szef sztabu Schliffeu. Przewidywał on zwycięstwo w przeciągu 6-8 tyg. Pokonał Francje i przerzucił wojsko niemieckie na front wschodni do Rosji. W 1914r. szefem sztabu niemieckiego był Moltke. Zażarcie bronili się francuzi. Moltke część oddziałów przerzucił na front artykuł aby odblokować treśćKAŻDY TEMAT JEST NA OSOBNEJ KARTCE ;) DZIEKUJE ;DI wojna światowa W momencie wypowiedzenia wojny Niemcy dysponowały najlepszą armią. Jako pierwsi narzucili przeciwnikom czas i miejsce walki. Plan wojny z Francją i Rosja opracował w 1908r szef sztabu Schliffeu. Przewidywał on zwycięstwo w przeciągu 6-8 tyg. Pokonał Francje i przerzucił wojsko niemieckie na front wschodni do Rosji. W 1914r. szefem sztabu niemieckiego był Moltke. Zażarcie bronili się francuzi. Moltke część oddziałów przerzucił na front wschodni. W rezultacie zmniejszyła się siła głównego zgrupowania niemieckiego. W bitwie pod rzeką Marną we wrześniu 1914r niemieckie plany wojenne nie mogły być zrealizowane. Nastąpił kres wojny błyskawicznej a zaczęły się walki zaczęli ponosić porażki. Sytuacja uległa zmianie, gdy na czele wojsk w Prusach Wschodnich stanął Gen. Hindenburg. Pod Tonenburgiem rozbił przeważające siły rosyjskie. W Galicji armia austriacko-niemiecka poniosła klęskę. Pod koniec 1914 Niemcy nakłonili Turcje do przystąpienia do wojny. Na początku wojny na morzach dominowała flota ententy. Przedłużająca się wojna morska, blokada portów w 1915 zaniepokoiła państwa centralne. Niemcy zajęli tereny byłego królestwa polskiego a austro-wegry odzyskały Galicje. Ostatecznie front wschodni od Rygi do granicy z Rumunią tak jak na zachodzie rozpoczęły się wojny pozycyjne. W maju 1915 do wojny po stronie państw centralnych przystąpiła Bułgaria. Niemcy zdecydowali się uderzyć na twierdze Verdun. Bitwa toczyła się wiele miesięcy i była wyniszczająca. To najkrwawsza bitwa na froncie zachodnim. W czasie walki o Verdun Francuzi prosili o pomoc sojuszników. Państwa ententy w 1916r w bitwie pod Sommą po raz pierwszy użyły czołgów, kontynuowały blokadę morską portów państw centralnych. Niemcy skierowali skierowali flotę na Morze Północne. Doszło wtedy do największej bitwy zwanej jutlandzką. Flota angielska i niemiecka doznały równych strat. W 1916r wyniszczające działania pogłębiły kryzys ekonomiczny państw centralnych. Niemcy podeszli pod Paryż, ale potem w lipcu 1916 zostali powstrzymani nad rzeka Marną. We wrześniu rozejm podpisała Bułgaria potem Turcja. 3 listopada Austro- Węgry, 28 października niepodległość ogłosiła Czechosłowacja a w Galicji Polska Komisja Likwidacyjna zaczęła podejmowanie władzy. Węgry 2 listopada ogłosili niepodległość. Ostatni Władce austro-wegier abdykował. Austria ogłosiła się republiką. Wybuch bunt w Niemczech. Wilhelm II abdykował i uciekł do Holandii. Władze w niemczej przejęli socjaliści i ogłosili państwo republiką Delegacja niemiecka 11 listopada 1918r podpisała zwieszenie broni Wojna, która rozpoczęła się od lokalnego konfliktu miedzy austro-wegrami a Serbią ogarnęła wszystkie kontynenty i morze i zakończyła się po 4 latach Udział w niej wzięły 33 państwa i ok. 1, 5 mld ludzi Największe zniszczenia spowodowała ona w Gwałtowny rozwój przemysłu w XIX w zaostrzył walkę konkurencyjną. Państwa prowadziły wysokie cła na towary importowane. Spory francusko-angielskie o Sudan mało nie wywołały wojny miedzy tymi państwami. Niemcy uważały się za pokrzywdzone i domagały się większego udziału w rynkach zbytu. Próbowały przejąć Maroko. Imperium Otomańskie w XIX w przeżywało poważny kryzys. Zostały utracone tereny na Bałkanach. W Iraku zostały odkryte złoża ropy naftowej. Turcją interesowały się Niemcy, Wielka Brytania i Rosja. Cesarz Wilhelm II zmienił kierunek polityki zagranicznej. W 1898 wyruszył w podróż do Konstantynopola, Domarzku i Jerozolimy. Niemcy nawiązały stosunki z Turcją. Aby je umocnić rozpoczęły budowę linii kolejowej Berlin- Stambuł- Bagdad. Rosja i wielka Brytania toczyły spór o Afganistan I Persje. Półwysep Bałkański zróżnicowany pod względem etnicznym i religijnym był bardzo niestabilnym regionem. Liczne małe państwa bałkańskie dążyły do poszerzenia terytorium Gdy w 1908r austro-węgry zaatakowały Bośnie i Hercogwine. Na Bałkanach groził wybuch wojny. W 1912r państwo zaatakowały Turcje i została pokonana. Rok później z powodu braku porozumienia zaatakowały i pokonały Bułgarie. Wojny na Bałkanach były krwawe. Wszystkie strony stosowały terror wobec cywilów. Celem rządy francuskiego było odzyskanie Alzacji i Lotaryngii utraconych na rzecz Niemiec. Niemcy izolowały Francje na arenie międzynarodowej, utrzymywały za to dobre stosunki z Wielką Brytanią Wilhelm II zainicjował Weltpolitik. Dzięki temu Niemcy mogły przekształcić się w państwo światowe. W 1879 został zawarty sojusz miedzy Niemcami i austro-wegrami.. Do tego sojuszu dołączyły sojusz nazwany trójprzymierzem . Niemcy za czasów Wilhelma II odmówiły Rosji udzielania pożyczki. Za to Francja zyskała sojusznika i wyszła z izolacji. W 1904 Francja i Wielka Brytania zawarły sojusz (serdeczne porozumienie). Maroko uznano za strefę wpływów Francji, Egipt-Wielkiej Brytanii. 28 czerwca 1914 został w Sarajewie zamordowany zastępca tronu Franciszek Ferdynand. Uznano, że za zamachem stanęła organizacja wspierana przez Serbie. Austro-wegry chciały rozprawić się z Serbią. Mając poparcie Niemiec wysłały do Serbii ultimatum. Serbia nie uznała całości ultimatum wiec austro-węgry wypowiedziały jej wojnę 28 lipca zaś 1 sierpnia Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji. Mała wojna lokalna przekształciła się w konflikt W ROSJI Przyczyny rewolucjiniezadowolenia rządów cara Mikołaja IIklęski armii Rosyjskiej na froncie wschodnimsłaba organizacja armiibrak żywnościbunty chłopskie Lutego -Wybuch rewolucji lutowej 18 lutego 1917 detronizacja cara Mikołaja II i objecie władzy przez Rząd Tymczasowy z księciem Lwowem na czele . Rewolucja działalności bolszewików i tworzenie Rad Delegatów Robotniczych i żołnierskich. To była czas tzw. rewolucji październikowej 25 X 1917r . Bolszewicy wraz z pobudzonymi robotnikami i żołnierzami zdobywając pałac zimowy w Petersburgu obalają Rząd Tymczasowy i przejmują władze w Rosji. Powstaje bolszewicki rząd- Rada Komisarzy Ludowych z Leninem na czeleogłoszono dekret o pokoju, w którym zapowiedziano natychmiastowe przystąpienie do pertraktacji pokojowych; Dekret o ziemi, w którym znoszono własność prywatną ziemi i przekazano w użytkowanie praw narodów Rosji, w której zagwarantowano równość i suwerenność narodówzawarcie traktatu pokojowego w Brześciu Litewskim 3 marca 1918r Warunki pokoju:Rosja zrzekła się Łotwy, Estonii, Litwy, ziem polskich, Białorusi i Ukrainy. Podpisanie traktatu oznaczało również koniec udziału Rosji w I wojnie Światowej. Upadek powstania styczniowego stanowił dla narodu polskiego wstrząs ogromny, głęboki, odbierający nadzieję na przetrwanie, szok porównywalny z załamaniem po trzecim rozbiorze. Było to wynikiem nic tylko krwawych strat, zniszczeń i rozmaitego typu represji, lecz przede wszystkim opartego na twardych realiach przeświadczenia, że w życiu publicznym Polacy przestali być na trwałe podmiotem czegokolwiek, że o ich losie decydują li tylko zaborcy, że wreszcie sprawa polska jako problem międzynarodowy, jako kwestia europejska przestała istnieć. Polacy stać się mieli ostatecznie Rosjanami, Prusakami i Austriakami. Sytuacja była pod tym względem klarowna, choć raczej trudno radować się wespół z Bronisławem Szwarcem, który pisał: „Powstanie zrobiło to, że już nas nie dusi polski renegat przy pomocy Polaka szpiega i Polaka żołdaka”.Część społeczeństwa liczyła jeszcze do 1870 roku na odrodzenie sprawy polskiej przy poparciu Francji Napoleona III. lej klęska w wojnie z Prusami pogłębiła jeszcze bardziej nastroje przygnębienia panujące w Polsce po 1864 roku. W istocie po pokonaniu Francuzów bismarckowskie Niemcy, które uprzednio zwyciężyły Danię i Austrię, stały się militarno-politycznym, hegemonem Europy, a po stłumieniu powstania styczniowego przez Rosję żaden rząd europejski nie podejmował już kwestii polskiej. Nie brano pod uwagę możliwości odrodzenia państwa polskiego i prawa do życia narodu polskiego. Pod koniec XIX wieku istniała, owszem, sprawa bułgarska, rumuńska, serbska czy turecka, lecz już nie polska. Problem poddanych polskich uznany został w Europie powszechnie za wewnętrzną kwestię rządów zaborczych. Granice przebiegające przez Polskę coraz mocniej ją dzieliły, wrastając w rzeczywistość gospodarczą, społeczną, instytucyjno-prawną i kulturalną. Nawet pod sam koniec stulecia, gdy załamał się był sojusz trzech cesarzy, a Rosja znalazła się wraz z Francją w bloku politycznym przeciwstawnym Niemcom i Austro-Węgrom, nikt w Europie nie próbował umiędzynarodowić sprawy polskiej. Jeśli istniała potencjalnie, to jedynie na linii Berlin-Petersburg lub jako marginalna sprawa jednego z mocarstw (autonomia Galicji w ramach Austrii). Postępowało, wspierane przez mocarstwa rozbiorowe, zespolenie ziem polskich z organizmami gospodarczo-państwowy- mi Rosji, Niemiec i Austrii. Polacy skazani zostali w pesymistycznych, acz bardzo realnych prognozach na unicestwienie lub raczej obumarcie jako naród albo też – przy rokowaniach optymistycznych – wegetowanie jako trzy odrębne narodowości, drobne mniejszości etniczne w łonie wielkich zależność Polski nie była tak przygniatająca i totalna jak w ostatnich dziesięcioleciach XIX i początkach XX stulecia. A jednak, mimo intensywnej germanizacji i rusyfikacji, nigdy nic ustała walka o zachowanie narodowości, o polską kulturę, tożsamość narodową, a nawet (choć zakrawało to na utopię) odrodzenie niepodległego państwa. Przebiegała ona w warunkach innych niż przed 1863 rokiem. Na miejsce upadającego i zdegenerowanego ustroju półfeudalnego wkraczał szybko kapitalizm. Przeobrażał kraj, lecz przybierał najmniej dla społeczeństwa korzystną formę strukturalnie słabego systemu zależnego, peryferyjnego, dezintegrującego zbiorowość polską na zabory i wewnątrz poszczególnych narodowo część społeczeństwa polskiego, a z dziesięciolecia na dziesięciolecie rosła ona w liczbę, zadawała sobie po 1864 roku zasadnicze pytanie, znane już Polakom od stu lat: co dalej robić? Wbrew smutnej rzeczywistości załamanie popowstaniowe, acz nader głębokie, było stosunkowo krótkotrwałe. W warunkach dość powszechnego potępienia, a nieraz i autopotępienia powstańczej irredenty (nie było ono wszakże tak bardzo powszechne i trwałe, jak to dotąd przyjmowano) na czoło wysunęły się dwie tendencje: konserwatywno-ugodowa i lojalistyczna oraz aktywistyczna, czyli pozytywistyczna. Obydwie miały różne odcienie społeczne i regionalne. Obydwie – lecz przede wszystkim druga, liberalizująca, której rzecznicy zdawali sobie sprawę z tego, że minął czas wielkich zrywów i snucia marzeń o obcej pomocy i umiędzynarodowieniu spraw polskich – starały się koncentrować na pracy „realnej”, codziennej, na krzątaniu się wokół problemów gospodarczych, oświatowych i kulturalnych, choć nieraz musiały po trosze uznać konieczność konspiracji. Uważano, że czas „zstąpić do głębi”, do ludu i narodu, że trzeba liczyć na siebie. To samo zresztą odnosić się miało pod koniec wieku do odradzającego się nurtu niepodległościowego. Za motto nowych (choć nie tak bardzo) dążeń Polaków służyć mógł wiersz Włodzimierza Zagórskiego:Minął złoty czas krzykactwa|…| Czas eposu tromtadratów|…| Naród z ciężkich snów ocknięty Skupił ducha w pracy cichej;|…| Ufni w przyszłość, kroczym trzeźwiDrogą naszych prac mozolną,W jedną tylko wierząc prawdę,Że nam robić głupstw nie wolno!A wtórował mu Wielkopolanin Józef Kościelski:Odrodzenie zawlec sutsze,Robocze suknie wzuć,Choć dni do pracy krótsze,Nie myśleć wciąż o jutrze i kuć, i kuć, i między upadkiem powstania styczniowego a wybuchem rewolucji 1905 roku, czasy wyjątkowo ciężkie i pełne niepowodzeń, były jednak epoką niezwykle twórczą w każdej niemal dziedzinie, epoką dojrzewania narodu zapomnianego w Europie i przez Europę, narodu, który nic zrezygnował ze swego prawa do życia i rozwoju.

sprawa polski pod koniec wojny